Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
83 
Болалар биринчи марта ўз “Мен”лигини тушунади. Ўз жинсига оид ўйин ва 
ўйинчоқларга қизиқиши ортади. 
Кичкинтойларнинг бу даврида ота-оналарига қуйидагиларни тавсия 
қилиш мумкин: 
- Фарзандингиз билан ўйнанг, югуринг, сакранг! Ёки унга бу ишларни 
қилишига халақит берманг. Чунки кўп ҳаракатланиш болага хосдир. 
- Фарзандингизга ўзини парваришлашга ўргатинг-соч тараш, тиш ювиш, 
чўмилиш... Боланинг кўпроқ ўйнаши учун шароит яратиб беринг: 
констурукторлар, ролли, жамоавий ўйинлар. 
- 3-4 ёшли болалар жуда қизиқувчан бўлади. Шунинг учун уларни кўпроқ 
сайрга боғ ва музейларга олиб боринг ҳамда кўпроқ эртаклар ўқиб беринг. 
- Фарзандингиз билан кўпроқ вақт ўтказинг бу жуда мухим. 
4-5 ёшли болалар. Бу давр боланинг фаол ўсиш даври ва организимининг 
ривожланиш даври ҳисобланади. Ўйин жараёнида болаларда билишга қизиқиш 
шаклланади, кузатувчанлик ривожланади. Бу даврда купроқ саволлар бера 
бошлашади, билиш мотиви етакчилик қилади.Бу пайтни “Нима-нимачи ёш” деб 
аташ мумкин. Шу сабаб, бу даврда болага юуқори фикрлаш фаоллиги ҳамда
қизиқувчанлик хосдир. 
Бундай ёшда бола ўз она тилидаги деярли ҳамма товушларни талаффуз қила 
олади. Янги сўзлар топа бошлайди. Унча катта бўлмаган эртакларни қайта сўзлаб, 
ўйинчоқ, сурат, баъзи воқеалар ҳикоя қила оладилар. 
Ота-оналарга тавсиялар: 
-Бола билан ўйнаш, югуриш, сакрашни давом эттиринг. Бу жуда муҳимдир. 
-Турли хил ўйинларга қизивишини ортиринг. (констуруктор, стол ўйинлари) 
-Болага ўзини тутишни ўргатиш даври келди. Нима қилиш мумкин-у нима 
қилиш мумкин эмаслигини болага тушунтирса бўлади. 
-Бола интеллектини жадал ривожлантиринг. Кўпроқ китоб ўқиб беринг, бу 
ёшда бола тахлил қилишга мойил бўлиб, китоб муҳокамасига осонлик билан 
кириша олади. 
-Катталарга ёрдам бериш вақти ҳам келди. Меҳнат нималигини, ота-она ва 
оиланинг катта ёшли аъзолари нима билан шуғулланиши, нима учун “меҳнат” 
деб аталишини тушунтириб, унга нисбатан ҳурмат муносабатини уйғотинг. 
5-6 ёшли болалар. Бу ёшда шахсиятнинг интелектуал, маърифий-иродавий ва 
ҳиссий жиҳатдан жадал ривожланиш рўй беради. Олти ёшли бола ўзини ва 
ўзгаларнибилишга ҳаракат қилади, ҳатти-ҳаракат ва ўзаро муносабатлардаги 
алоқаларни англай бошлайди. Турли хил характердаги муносабатларни тушунади, 
шахсий хулқ-атвор йўналишини танлайди. Ўз тўғрисидаги тасаввурларда 
ўзгариш юз беради. Шахсиятнинг ривожланиши янги хусусият ва эхтиёжлар 
пайдо бўлиши билан тафсифланади. Амалий ва ақлий тажриба ўтказиш, 
умумлаштириш, сабаб-натижа алоқаларни ўрнатиш қобилиятлари шаклланади. 
Маконда мўлжал олиш қобилияти ўсади (бироқ фасллар ва ҳафта кунларига 
адашиш кузатилади). Нутқнинг грамматик қурилиши мукаммаллашади. 
Таъсирчан 
оҳанг 
воситалардан 
эркин 
фойдаланади. 
Бола 
луғати 
умумлаштириувчи сўзлар, синонимлар, антонимлар ҳамда кўп маъноли сўзлар 

---