Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
281 
Психологик хизмат ҳозирги замон таълим тизимининг ажралмас 
компонент (бўлак)и бўлиб, болаларга таълим ва тарбия беришда ва уларнинг 
шахсий имкониятларини, болада мавжуд қизиқиш ва интилишларни ўз вақтида 
аниқлаш ва улардан максимал тўлиқ равишда фойдаланишни таъминлаб беради. 
Таълим тизимидаги психологик хизмат ечадиган навбатдаги муҳим вазифа-
педагогик жараёнининг бевосита иштирокчилари: ўқитувчилар, ота-оналар ва 
таълим тизимидаги рахбарларга психологнинг амалий таъсир кўрсатишдан 
иборатдир. Бу вазифа ушбу одамларга таълим ва тарбия жараёнида бевосита 
психологик ёрдам кўрсатишни назарда тутади. Бу ерда психолог- педагог, 
психотерапевт, консультант, корректор ролларида фаолият кўрсатади.
Таълим тизимининг бошқарув тузилмаси ходимлари психологик ёрдамдан 
ташқари гуруҳдаги ва жамоадаги бошқаришга таалуқли бўлган бошқарув 
психологияси бўйича билимларга ҳам муҳтож бўладилар. Таълим тизимининг 
раҳбар 
ходимларига 
бошқарув 
психологиясидан, 
одамларнинг 
ўзаро 
муносабатларидан, фаолиятининг самарадорлигидан қўшимча билимлар зарур. 
Бундай билимлар минимал – зарур миқдорда педагогик олий ўқув юртларида 
берилади, аммо вақт ўтиши билан бу билимлар қисман ёки бутунлай эскиради, 
унутилади, яъни уларни тўлдириш ва янгилаш зарурияти туғилади. У ёки 
профессионал иши давомида бундай билимларни коррекция қилишни ҳам 
психологик хизмат амалга оширади. 
Мактаб Психологи мактада Психолог воситачи, Психолог-адвокат, 
Психолог-дўст, Психолог - ўт ўчирувчи , Психолог-диагност, Психолог – новатор, 
Психолог – эрудит бўлиши ва жамоани мактаб мухитини тўлиқ назоратига олиши 
лозим. “Агар дунё иморатлари ичида энг улуғи мактаб бўлса, касбларнинг ичида 
энг шарафлиси ўқитувчилик ва мурабиийликдир”. Инсонни шахс бўлиб 
шаклланишида устоз-мураббийларнинг ўрни беқиёсдир. Педагогларнинг 
фаолияти мураккаб жараён бўлиб, улардан масъулиятлилик талаб қилинади. Иш 
жараёнида ютуқлар билан биргаликда камчиликлар, муаммолар учраб туради. 
Шунинг натижасида зўриқиш, турли касалликлар ҳам келиб чиқади. Бу борада 
бир неча педагог олимлар изланишлар олиб бориб, ўзларининг илмий асарларини 
ёзганлар. Масалан, Зиёмуҳаммадов Бўрининг ўқув қўлланмасида педагогик 
фаолият, маҳорат, технология ҳақида батафсил баён этилган. Бу китобдан хулоса 
қилиш мумкинки, педагогик маҳоратга эга бўлмаган киши баъзи касалликларга 
дуч келади. Ҳамда педагогик фаолият ҳақида Мунавваров А., Баженова И., 
Қосимова З., Каримова В., Ғозиев Э., Иванов П., Зуфарова И. психологик 
муаммолар хақида қўлланмаларида тўлиқ маълумот келтириб ўтганлар. Жадал 
ақлий фаолият, мушаклар тизимидаги зўриқишлар, ҳаракат фаоллигининг 
чекланиши, уйқу тартибининг бузилиши, ижтимоий мавқеининг ўзгариш 
эҳтимоли билан боғлиқ зўриқишлар ҳам ҳиссий зўриқишларнинг манбаи 
ҳисобланади. Юқоридагиларнинг барчаси организм нормал ҳаёт фаолиятини 
таъминловчи вегетатив нерв тизимининг ҳаддан зиёд зўриқишига олиб келади. 
Ҳиссий зўриқиш вақтида юрак қисқаришлари частотаси ортади, артериал босим 
ўзгаради, психоэмоционал зўриқишлар юқори даражага кўтарилади. Фаолият 
якунланиши билан бу кўрсаткичлар нормага қайтиши учун кўп вақт хатто бир 
неча кун талаб қилинади. Кўпчилик тадқиқотчилар томонидан эътироф 

---