Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
127 
Аммо истеҳсон қоидасига кўра, келишилган ижара ҳақини бериш лозим бўлади” 
[5, 311-312-б.].
Таъкидлаш жоизки, ислом ҳуқуқшунослигида ижтимоий муносабатларни 
тартибга солишда фақиҳлар истеҳсон услубидан кенг фойдаланган. Истеҳсон – 
луғатда бирор нарсани яхши деб билиш, маъносини англатади. Илмий истелоҳда 
эса, қиёс доирасидан чиқиб, унга қарши бўлган ҳукмни танлаб олишдир [2, 230-
б.], маъносини ифода қилади.
“Бадоиус саноеъ” китобида айтилишича: “Агар тижоратга изн берилмаган 
бола ўзи учун таклиф қилинган ишни бажаришга рози бўлса ва белгиланган ишни 
бажарса, у ижарачи ҳисобланади ва ижара ҳақини олишга ҳақли бўлади” [4, 525-
б.]. 
Демак, бу ўринда боланинг ҳақ-ҳуқуқлари ҳимоя қилинишини кўриш 
мумкин. Чунки келишувни бекор қилиш, боланинг ҳуқуқларини паймол бўлишига 
олиб келади. Бола келишув асосида гарчи изн берилмаган бўлса-да, белгиланган 
шартларни бажарди ва ишни ижарага берувчига топширди. Шу боис, у ижара 
ҳақини олишга ҳақли бўлади.
Мазкур вазиятда ижара асосида ёлланган болага эҳтиётсизлиги сабабли 
жароҳат етиши ёки вафот этиб қолиши ижарага ёлловчининг жавобгарлигига 
сабаб бўлади. Бу ҳақида “Бадоиус саноеъ” китобида таъкидланишича: “Агар ёш 
бола белгиланган ишни бажараётган вақтида вафот этиб қолса, ижарачи тўлайди. 
Чунки у вояга етмаган болани валийсининг рухсатисиз ишга жалб қилган. Шу 
боис, у зўравонлик билан тортиб олувчи деб ҳисобланади” [4, 526-б.].
Хизмат учун ишчи ёллаш каби келишувларда хавфсизлик чоралари 
кўрилиши лозим. Баъзан меҳнатга лаёқатсиз инсонлар, жумладан вояга 
етмаганларни ишга жалб қилиш, уларнинг жисмоний имкониятларини инобатга 
олмаслик, яъни оғир ёки ўта оғир ишларни бажаришга масъул қилиш ва шу каби 
эътиборсизликлар, ёлланган ишчининг ҳаёти учун хавфли бўлиши мумкин. Шу 
боис, ёш болани хизматга ёллаган жисмоний ёки юридик шахс унинг хаёти учун 
шахсан жавобгар ҳисобланади.
Хулоса қилиб айтилганда, вояга етмаган ёшларнинг турли ижтимоий-
ҳуқуқий муносабатларни амалга оширишда иштирок этишлари табиий. Чунки 
оилавий, қариндош-уруғчилик ва қўни-қўшничилик алоқаларида кўпинча, ўзаро 
оғзаки килишув асосида ёш авлод турли даражадаги ишларни бажаришга 
ёлланади. Бу ҳолат баъзида келишмовчилик ва турли тортушувларга сабаб 
бўлади. Шу боис, вояга етмаганларнинг ижтимой-ҳуқуқий муносабатлар, 
жумладан ижара масалаларини жамоатчиликка тушунтириш ва унинг ҳуқуқий 
нормаларини илмий таҳлил этиш муҳим аҳамият касб этади.