Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
66 
sezilarli bo'lmagan korrelatsiya mavjuddir. E.P.Torrensning «Intellektual chegara 
nazariyasi” eng rivojlangan konsepsiya bo'lib, unda: agar IQ 115-120dan past bo'lsa, 
intellekt va kreativlik yagona omilni tashkil qiladi, IQ 120dan yuqori bo'lganda ijodiy 
qobiliyat mustaqil ko'rsatkichga aylanadi, ya'ni past intellektda kreativlik mavjud emas, 
lekin past kreativlik bilan intellektuallar mavjud. 
D.Pyerkins ma'lumotlariga ko'ra, xar bir kasbiy talablarda eng past intellektual 
ko'rsatkich chegarasi mavjudligi, Torrens tomonidan berilgan taxminini tasdiqlaydi. 
Ma'lum talab darajasidan IQ ko'rsatkchi past insonlar mazkur kasbni egallay olmaydilar, 
agar IQ ko'rsatilgan darajadan yuqori bo'lishi, o'z o'rinda intellekt bilan muvoffaqiyat 
o'rtasida bog'liqlik mavjud emasligini ko'rsatadi. Ish faoliyatda muvoffaqiyatga 
erishishda ko'proq shahsiy qadriyatlar va fazilatlar muxim xal qiluvchi rol o'ynaydi. 
2. Ijodiy qobiliyatlarning o'zi mavjud emas. Shahsning ijodiy faolligi uchun 
intellektual qobiliyat talab qilinadi, lekin etarli darajada uning namoyon bo'lishi uchun 
sharoit yaratmaydi. Ijodiy faoliyat namoyon bo'lishida motivatsiya, qadriyatlar, shahsiy 
fazilatlar muxim ro’l o'ynaydi (D. B. Bogoyavlenskaya, A. Tannenbaum, A. Oloh, A. 
Maslou va b.q). Bu tadqiqotchilar ijodiy insonga hos fazilatlarga: muammolarni aniqlay 
olish, kognetiv qobiliyat, murakkab va noaniq vaziyatlarda mustaqil fikrlay olishni 
kiritadilar. 
D.B.Bogoyavlenskayaning konsepsiyasi o'ziga hosligi bilan ajralib turadi, olima 
shahsning kreativ faollik, kreativ fikrlaydigan shahs tipiga aloqodor, ma'lum psihik 
tuzulma natijasida yuzaga keladi deb izox beradi. Bogoyavlenskaya fikricha, ijod 
berilgan muammo chegarasidan chiqish natijasida yuzaga keladigan situativ 
stimullashtirilmagan faollikdir. Kretiv shahs tipi faoliyat turiga bog'liq bo'lmagan holda 
barcha novatorlarga: uchuvchi-sinovchi, musiqachi, rassom, ihtirochi va boshqalarga 
hos hususiyatdir. 
3. Yuqori intellekt darajasi yuqori ijodiy qobiliyatni, aksincha past intellekt 
darajasidagi insonlarda past darajadagi ijobiy qobiliyat holati kuzatiladi deb tahmin 
qilinadi. Ijodiy jarayon psihik faollikning mahsus shakli sifatida ko'rilmaydi. Bu nuqtai 
nazar deyarli barcha intellekt soxasidagi mtahassislarga aloqador (D. Vekslyer, JI. 
Tyermen, R. Uaysbyerg, G. Ayzenk, R. Styernbyerg i drugie) [2, c.170-171]. 
Demak, hulosa qilib aytishimiz mumkinki, ijodiy tafakkur – umuman prinsipial 
yangi sub'ektiv bilimlarni ochish yoki yaratish, o'zining original g'oyalarini yaratish 
bilan bog'liq tafakkurdir. Ijodiy tafakkurni shakllantirishga bo'lgan qiziqish shundaki, 
bu tafakkur tarbiyalanuvchilarga atrofdagi olamni mustaqil anglash, undagi mavjud 
qarama-qarshiliklarni yangi, nostandart echimlar orqali muammoni xal qilish, ularning 
taraqqiyoti uchun yangi imkoniyatlar zaminini yaratadi.