Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
406 
uchun keng imkoniyatlar ochib beradi. Insonlarda o`z ustida ishlash va vaqtini 
mazmunli sarflashga xizmat qiladi. Lekin hozirgi yoshlarimiz mustaqillikga moyilligi 
yuqoriligi, befarqlik va o`z vaqtlarini ijtimoiy foydali faoliyatga sarflagilari kelmaslik 
kabi salbiy xislatlarning ko`payib borishiga, qaysidir ma`noda, oilada o`zaro
muloqotning yo`qligi cheklanishi kabilar sabab bo`lmoqda desak mubolag`a qilmagan 
bo`lamiz. Aynan shu holatlar yoshlar va o`smirlarning xulq-atvorida salbiy 
og`ishlarning boshlang`ich sababi va asosi bo`lib hisoblanadi.
Psixologik xizmat doirasida bola tarbiyasidagi salbiy o`zgarishlarni oldini olishda 
eng avvalo bolaga ta`sir ko`rsatish zarurligi muhim hisoblanadi. Buning uchun oiladagi 
muhitni o`rganish, ota-onaning bolaga munosabatini aniqlash, Oiladagi o`zaro muloqot 
darajasini o`rganish va yaxshilashga yordamlashish hamda bolani o`zini o`zgartirishga 
tayyorlash, ya`ni,
-turli muhit ta`siridan sarosimaga tushmaslikka 
- turli xil qiyinchiliklarni yengib o`tishga o`rgatish lozimdir.
Bundan ko`rinib turibdiki, bolada mavjud noto`g`ri salbiy o`zgarishlarni ruhiy 
rivojlanishning me`yor darajasiga yetkazish orqali hamda ota-onaning farzandiga 
bo`lgan munosabatini yaxshilash orqali bola tarbiyasidagi qiyinchiliklarni yo`qotishga 
erishish mumkindir. Demak, boladagi ruhiy rivojlanish muhim hisoblanib, bu avvalo, 
oiladagi muhitni taqqozo etadi. Shu o`rinda buyuk mutafakkirimiz Beruniy bola xulq-
atvorining mo`tadilligi natijasida tan va ruh sog`lomligi , kelib chiqishini ilmiy asoslab 
bergan.
Beruniy tan va ruh pokligi masalasida oilada tozalik, pokizalik va tartib mavjud 
emas ekan, u yerda ma`naviy poklik ham bo`lmaydi deb aytadi. Beruniyning bu fikrida 
faqatgina tanani toza tutish bilan cheklanish bo`lmaydi, balki ko`proq harakat qilish 
kerakligini uqtiradi. Bu harakat mehnat qilish demakdir. Bu narsa bola tarbiyasida 
jismoniy sog`lomlik bilan ma`naviy kamolot o`rtasidagi o`zaro muvofiqlik, 
mutanosiblik haqidagi bugungi kun talabi bilan hamohangdir.
Beruniy ota-onalarga qarata bolani mo`tadillikda saqlashni tavsiya etadi. Bunga 
asosan bolani qattiq g`azablanishdan, qo`rqish va xafalikdan, uyqusizlikdan saqlash 
orqali yetilishini aytib, ularni xoxlagan va foydali narsasini topib berishga, sevmagan 
narsasidan uzoqlashtirishga harakat qilish kerakligi uqtiriladi. Ota-onaning bolaga turli 
munosabati ularda turlicha xulqlarni keltirib chiqaradi. Yaxshi xulqlarning paydo 
bo`lishi bola ruhiyatiga ta`sir qilibgina qolmasdan, uning fiziologik o`sishiga ham 
yordam beradi. Yomon xulq esa turli mijoz buzilishariga ham olib keladi. Aksincha 
bola organizimidagi o`zgarishlar uning ruhiyatidagi, xatti-xarakatidagi o`zgarishlarni 
keltirib chiqaradi.
Dinimizda ham tarbiya borasida juda qimmatli fikrlar keltirilgan bo`lib, 
tarbiya dinimizda vojib amal, deb e'lon qilingan. Biz eng ko‘p ishlatadigan tarbiya, 
murabbiy so‘zlari Allohning «Rob» ismi bilan bitta o‘zakdan olingani tarbiyachilar, ota-
onalar mas'uliyatini oshirsa kerak, deb o‘ylayman. Demak, bu yengil ish emas. Tarbiya 
– faqat ta'sir, tartib yoki nazorat, taftish emas, u ilohiy narsa. Tarbiya farzandni doim 
nazoratga olish, kuzatib borish degani, chunki Alloh taolo surai Fotihaning birinchi 
oyatida olamlarning robbisi Allohga maqtovlar bo‘lsin, degan. 
Bu oyatda Alloh Rob ismini keltirgan. «Robbil a'lamiyn» – butun olamlarning 
murabbiysi degani. Agar Alloh murabbiyligi, ya'ni nazorati, kuzatuvini lahza to‘xtatsa, 

---