Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

 
 
 
BOLANING (SHAXSNING) JISMONAN, AQLAN VA RUHAN 
RIVOJLANISHIDA SPORTNING AHAMIYATI 
 
Risbayeva Nazira Tadjikulovna 
Guliston olimpiya zaxirlari kolleji sport psixologi 
 
“Har qanday rag’bat va mukofotlar bolaning yanada yuqori cho’qqilarga 
erishishiga sabab bo’ladi!” 
Albatta har bitta ota-ona borki, farzandi dunyoga sog’lom tug’ilashini va 
sog’lom bo’lib voyaga yetishini istaydi. Jismonan, ruhan va aqlan sog’lom bo’lib 
voyaga yetgan, baquvvat, chiniqqan farzand har qanday oilaning, ota onaning orzusidir. 
Bola esa o’z o’zidan har tomonlama sog’lom, baquvvat va chidamli bo’la olmaydi. Bu 

---

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
414 
esa ota-ona, oila va atrof-muhitning o’z tasiriga bog’liq bo’ladi. Buning uchun bolaning 
dunyoga kelishi bilanoq o’sayotgan organizmda tashqi muhit bilan moslashtira olishni 
o’z vaqtida o’rganish va uni imkon qadar amalga oshirish lozim bo’ladi. Aks holda 
yuqorida kutilgan natija o’z samarasini bermasligi mumkin. Birinchi navbatda bolani 
tabiiy muhitga moslashtirish zarur. Ya’ni bolani issiq va sovuq ob-havo iqlimiga 
organizmini moslashtirish orqali chiniqtirish mumkin. Organizmi chiniqqan bola 
shamollashdan qo’rqmaydi, har qanday ob-havoda bemalol yuradi va jismonan sog’lom 
bo’lib voyaga yetadi.
Bolaning jismonan sog’lom bo’lib voyaga yetishida sportning ahamiyati katta. 
Sport inson hayoti davomidagi faoliyat turlaridan biridir. Yoshu qari borki umri 
davomida sport bilan shunchaki xavaskorlik yoki professional shug’llanadilar. 
Xavaskorlik bilan sportda shug’ullanuvchilar hayoti davomida turli sabablar bilan 
shugullanishlari kuzatiladi. Masalan sog’ligini tiklash yoki qiziqish bilan, yani biron bir 
sportchiga yoki sport turiga qiziqishi ustun bo’lsa, yana biron bir insonning taklifi va 
maslahatiga ko’ra sport bilan shug’ullanadilar. Xavaskorlik bilan shug’ullanuvchi 
sportchilar turli sabablar tufayli ham hammasi sport bilan umrining oxirigacha 
shug’ullanishi yoki ko’p vaqt davomida shugullanmasligi yoki butunlay sportni tark 
etishlari ham mumkin. Sport bilan shug’ullanishning dastlabki bosqichi asosan 
bolalarda kuzatiladi. Ularda sportning turli yo’nalishiga qiziqishi mavjud bo’lib, 
muayyan bir sport turini qat’iy tanlashi qiyin. Bola sport turini tanlashda eng avvalo 
atrofdagi muhit sabab bo’ladi: oilada biror shaxsning sport bilan shug’ullanishi, tabiiy 
shart-sharoitlar yoki biror sport bazasining yashayotgan uyiga yaqinligi va boshqa 
sabablar. Lekin bolani sport turi bilan shug’ullantirishda eng avvalo bir qancha 
omillarga e’tibor qaratish lozim. Masalan bolaning jinsi sport turini tanlashda eng 
muhim omillardan biridir. Chunki ayrim sport turlari bolaning jinsiga qarab bir biridan 
ancha farq qiladi. Masalan o’gil bolalar uchun ko’proq murakkab sport turlari tanlanadi. 
Masalan, kurash sport turlarining barchasi (kurash, belbog’li kurash, erkin kurash, 
dzyudo, yunon-rum kurashi, sambo), og’ir atletika, futbol, boks, karate, taekvondo, 
velosport, qo’l jangi kabi sport turlari bilan asosan dunyo miqyosida ko’proq o’gil 
bolalar shug’ullanishi kuzatilagan. Tabiatan esa erkak jins vakillari nisbatan ayollarga 
qaraganda jismonan ko’proq kuchlidirlar. Chunki ushbu sport turlarida o’ta katta kuch 
talab etiladi. Shuning bilan birga ushbu sport turlari bilan shugullanuvchilar o’z o’zidan 
tanlagan sportiga ham tashqi tomondan va ruhan ma’lum vaqt davomida moslashadilar. 
Masalan jangga tushganda yoki mashg’ulot davomida olgan tan jarohatlari hatto bir umr 
o’z izini qoldirshi mumkin. Hatto o’ta og’ir olingan tan jarohati tufayli sportdan 
butunlay xayrlashganlar ham kuzatilgan. Bunday murakkab bo’lgan sport turlarida 
shug’ullanuvchilar fe’l-atvori ham ma’lum darajada o’zgarishi mumkin. Ya’ni qo’pol, 
jaxldor, baqiroq bo’lib qoladilar. Hattoki o’z kuchini nafaqat jang maydonida, balki turli 
muhitda o’zi bilmagan yoki atayin ham oshkora namoyish etishi va buning natijasida 
ko’plab ko’ngilbuzarlik holatlarini yuzaga keltirb chiqarishlari mumkin. Bunday sport 
turlariga bolaning qiziqishi bugungi kunda OAV orqali namoyish etiladigan sport 
musobaqalari yoki turli jangovar kinofilmlar, komryuterda o’ynaladigan jangovar 
o’yinlar ham ko’p sabab bo’lmoqda. Lekin ushbu sport turlariga qiziqishi 
uyg’onayotgan bolani nima maqsadda shug’ullanmoqchi ekanligini ota-onalar o’z 
vaqtida bilishlari va unga to’gri yo’l-yo’riq ko’rsatishlari va doimiy nazorat qilishlari 

---