Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
284 
Назарий 
мезон деганда қуйидагилар назарда тутилади: психологик 
тараққиётнинг онтогенездаги умумий қонуниятларини билиш, психологик 
тараққиёт даврлари хусусидаги билимларга эга бўлиш, таълим ва тараққиёт, 
улар ўртасидаги қиёсий ўхшашлик ва тафовутларни билиш, шахс назарияси, 
моделлари ва типлари хусусидаги тасаввурлар, гуруҳларнинг ижтимоий- 
психологик 
хусусиятлари 
тўғрисидаги 
зарурий 
билимлар.
Профессионал тайёрликга нисбатан 3 та асосий ёндашув мавжуд: 
1)Бир назарияга таяниб ишлаш, бир ҳил ёндашув, 2)эклектизм – тури
назарияларга ёндашиш, 3)умумий ёндашув.
Тайёрликнинг амалий компоненти.
Тайёрликнинг 
амалий 
компонентининг 
моҳияти 
аниқ 
коррекцион
метод ва методикаларни эгаллашдан иборат. Конкрет метод ва методикаларни 
чуқур ўзлаштириш шахснинг касбга доир деформациясини олдини олишга ёрдам 
беради. Бундай шахсга доир деформацияларга “куйиб адо бўлиш” синдромини 
киритиш мумкин. “Куйиб адо бўлиш” синдроми ўз ишида хусусий, шахсга доир 
заҳиралардан фойдаланувчи турли тоифалардаги мутахассисларда учрайди. У 
касбдаги зўриқиш сабабли юзага келиб, эмоционал, жисмоний ва когнитив 
ҳолсизлик билан ҳарактерлидир. Бундай синдромни вужудга келишига: 
мутахассиснинг шахсий ечилмай қолган муаммолари; ҳамкасблари томонидан 
кам қўллаб, қувватланган холда улар томонидан юқори талаблар қўйилиши; 
мотивацияси паст гуруҳлар билан ишлаш оқибатлари; иш самарадорлигининг 
пастлиги, турғунлик; профессионал билимларининг ошкор бўлишидан қўрқиш; 
иш тажрибасини ўргатиш ва тарғиб этишга йўл қўйилмаслиги кабилар сабабчи 
бўлиши мумкин. 
Ҳар бир психологда касбий салоҳиятини тиклаш ва ривожлантиришда гоҳо онгли, 
гоҳо онгсиз қўллайдиган, умумий ва махсус усуллар туркуми бўлиши мумкин. 
Умумийларига: 
-ўз 
ҳис-туйғуларини эркин ифода этиш имконияти киради. Зотан
психологлар ўз мижозларидан салбий ҳиссиётларни ўзлаштиришлари
мумкин, “дард босиши”, улар эса йиғилиб қолиш хусусиятига эгадирлар. 
Айнан шунинг учун ҳам психологлар ўз ҳиссиётларини баъзи-баъзида
ташқарига 
эркин 
чиқариб 
туришлари 
муҳимдир.
-фақатгина ўз хоҳиш - истакларини бажариш имконияти. Зеро, кўплаб
психологлар “бўлиши керак”, “шарт” деган тушунчалар оламида яшайдилар.
Бундай истакларнинг асосий қисмини ёлғиз қолиш хоҳиши ташкил қилади.
Шахсий 
тайёрликнинг 
мавжуд 
эмаслиги 
коррекцион 
ишларда
психологик тўсиққа айланиши мумкин. Агар психологни ёшликда қаттиқ 
уришган ёки жазолашган бўлса, у шахсиятга тегиш каби камситилишни
бошидан кечирган бўлса – унда мижозни камситмаслик каби коррекцион 
қоидага бўйсунмаслиги мумкин. Катталар бу қоидани нотўғри деб
билмасликлари 
мумкин. 
Масалан: 
мени 
ҳам 
ёшликда 
уришишган,
жазолашган, лекин мен яхши инсон бўлдим деб ҳисоблашишлари мумкин. Бу 
ҳолатда психолог ва мижоз ўртасида психологик резонанс пайдо бўлади. Албатта, 
мна шундай қоидаларга амал қилган холда хар бир мактаб психологи коррекцион 
ишлар олиб борса мақсадга тўлиқ эришилади . 

---