Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
177 
ахлоқий маслак билан ёшларнинг хулқи тўлик равишда муносиб келмай 
қолади. Катталар ҳар бир ёшларнинг қанчалик ватанпарврлигини, 
мехнатпарварлигини, қанчалик хурмат қилишини, қанчалик тўғрилигини ва 
виждонлигини, ўртоқлик ва ҳамкорликни қанчалик ҳис қилишини кузатиб, 
билиб бориш зарур. 
Салбий ахлоқий сифатларга эга бўлган ёшларда қўполлик, ёлғончилик, 
безорилик эгоизм, қайсарлик, ужарлик, интизомсизлик, қоидаларга риоя 
қилмаслик, ўзбилармончилик кабилар киради ва бундай ҳислатларга эга бўлган 
ёшларни тарбиялаш (жамоа орасида тарбияланганда хам)да фақат уларга якка 
тартибда ёндошув лозим. Чунки улар жамоа ёки кўпчилик орасида ўзларининг 
айбларини ошкор бўлишлигини ёки тарбия, танбех бераётган кишининг 
насихат ёки кўрсатмаларига бўйсунишни ёқтирмайдилар, улар билан 
муомалада нихоятда эхтиеткорлик, самимийлик, дўстона муносабатда 
бўлишликнигина талаб қилинади. Тарбияси қийин болалар, ёшлар билан 
ишлашда унинг характери, қизикишларига хос ҳусусиятлари эътиборга 
олиниши лозим. Кўп насиҳат қилмаслик, уришмаслик, овозини баланд 
кўтармаслик, кўп гапирмаслик мақсадга мувофик. Ўзаро самимий муносабат, 
шахсий намуна (мехнат, ўкиш жараёнида) оила ва мактабдаги кишиларнинг 
ишга ижобий муносабатигина ёшларда шундай бўлишига хавас туғдиради. 
Тарбияси кийин усмирларинг хатти-харакатларини ижобий йўналишга 
буриб юбориш учун уларда масъулият, ғурур, жавобгарлик, ишонч каби юксак 
хисларни таркиб топтириш лозим. Бунинг учун уларга ёши, кучи, қобилияти ва 
қизикишларини ҳисобга олиб, топшириқлар бериш айни муддаодир. Уларга 
кичик жамоани, спорт сексиясини, «тирик бурчак»ни бошқариш вазифасини 
ишониб топшириш натижасида салбий феъл-атворларни қамайтириш мумкин. 
Уларни узлари кизиккан тугаракларга жалб килиш оркали укишга салбий 
муносабатлари аста-секин йўқолиб боради. Яна энг муҳими шунчаки, 
тарбияланувчиларга ишониш керак. Уларни қўлидан келадиган ишларга 
эътиборни бериб, уни бажарганидан кейин рағбатлантириш, уни ишни яна хам 
яхши бажаришда ўз фикрларини баён қилиш ҳам муҳимдир.
Тарбияси кийин болалар билан ишлашда тарбия беришнинг махсус 
шароитларини аниқлаш муҳимдир. Улар билан дуч келган вақтда ёки ҳар доим 
эмас, балки, қулай шароит келиб қолганда иш олиб борилса, яъни тарбиявий 
таъсир кўрсатилса, у кўпроқ натижа беради.