Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Diqqat. Kichik maktab yoshidagi o’quvchilar diqqatining asosiy hususiyatlari 
ixtiyoriy zaifligidadir. Kichik maktab yoshida diqqatni iroda kuchi bilan moslash va 
uni boshqarish imkoniyati cheklangan bo’ladi. 

---

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
148 
Xotira. Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarda xotira ta’limining ta’siri bilan 
ikki yo’nalishda rivojlanadi. So’z mantiq xotirasining va mahnosiga tushunib esda 
olib qolishning rolg’g’i va uning salmog’i kuchayadi, tartibga solish imkoniyatlariga 
bo’ladi. 
Birinchi signal sistemasining faoliyatining nisbatan ustunligi tufayli kichik 
maktab yoshidagi o’quvchilarda so’z mantiq xotirasi deb atalgan xotiraga qaraganda 
ko’rgazmali-obrazli xotira ko’proq rivojlangan bo’ladi. Kichik maktab yoshidagi 
o’quvchilar qoida va tushuntirishlarga qaraganda konkret ma’lumotlarni, 
voqeliklarni, qiyofalarni narsalarni va faktlarni yaxshi tez esda olib qoladigan va 
xotiralarida mustahkam saqlaydilar. 
Hayol. Hayol muhim psixik bilish jarayonlaridan biridir. Hayolning faoliyatsiz 
o’qituvchi gapirayotgan va darslarda yozilgan narsalarning tassavvur qilishni hamda 
ko’rgazmali obrazlar bilan ishlashni bilmay turib, xech qanday o’quv predmetni 
chinakkam o’zlashtirishi mumkin emas. Kichik maktab yoshidagi o’quvchining 
hayoli uning o’quv faoliyatining ta’siri va talablari bilan tarkib topadi. SHuning bilan 
bir qatorda bevosita ta`surotlar (mo’zey, vistavkalarning borib ko’rish, 
kinokartinalarni ko’rish, ekskursiyalarga borish, maktab yer uchastkasida ishlash va 
boshqalar) ham hayolni rivojlantiradi. 
Kichik maktab yoshida shaxsning rivojlanib borishi nimalarga bog`liq bo`ladi?
Garchi kichik maktab yoshidagi davr shaxsning taraqqiyotida xal qiluvchi siljishlar 
davri bo’lmasa ham bizning fikrimizcha bunday davr o’smirlik davridir, shunga 
qaramay, bu davrda shaxsning tarkib topishi yetarli darajada sezilarli yuz beradi. 
Yuqorida qayd qilib o’tilganidek, maktabga kirish bolaning hayotida burilish 
momenti hisoblanadi. Kattalar (o’qituvchilar) va tengdoshlari (sinfdoshlari) bilan 
yangi munosabatlar maydonga keladi. Bolaga butun bir jamoaviylar sistemasiga 
(umum maktab, sinf) qo’shiladi. O’qituvchi o’z oldiga bir qator jiddiy talablarni 
qo’ygan o’qishga yangi faoliyat turiga qo’shilish o’quvchining o’z hayotini qatxiy 
tarzda tashqil qilishga, qoida va rejimga bo’ysunishga majbur qiladi. Bo’larning 
barchasi tevarak-atrofdagi voqeylikka, boshqa kishilarga, jamoaviyga ta’limga va 
uning bilan bog’liq bo’lgan majburiyatlarga nisbatan yangi munosabatlar 
sistemasining tarkib toptirishga va mustahkamlashga qatxiy ravishda ta’sir qiladi 
harakterni irodani tarkib toptiradi. qiziqishlar doirasini kengaytiradi, qobiliyatlar 
taraqqiyotini belgilaydi. 
Xulosa o`rnida shuni aytib o`tmoqchimizki 7-11 yoshli bolalar endigina 
maktabga qadam bosgandan so`ng, ularda bazan maktabga nisbatan o`ng`aysizlik 
kelib chiqishini ko`rishimiz mumkin ekan. Bularni oldini olish uchun esa biz albatta 
ularga avvaldan tanish bo`lgan o`yin faoliyatini o`qish faoliyati bilan birgalikda olib 
borish zarurdir.