Bojxona boshqaruvining asosiy tushunchalari va ta'riflari. Jahon savdo va bojxona tashkiloti, unctad

---

Bojxona boshqaruvining asosiy tushunchalari va ta'riflari. Jahon savdo va bojxona tashkiloti, unctad.
Bojxona qonuni
Va ularni o'rganish xususiyatlari
Bojxona o'rganish predmeti sifatida poli-modeldir. U modellarning ierarxik tizimi (nazariy,
matematik, fizik, og'zaki va boshqalar) shaklida taqdim etilgan - tashqi iqtisodiy faoliyatni bojxona
usullari va vositalari bilan tartibga solish modelidan bojxona inspektori tomonidan bojxona
operatsiyalarini amalga oshirish modellarigacha. bojxona rasmiylashtiruvi va nazorati jarayoni.
Ularni o'rganish natijasida bojxona mutaxassisi o'zlashtirilgan modellar (modellar to'plami) hajmida
bojxona nazariyasi va amaliyoti to'g'risidagi bilimlarni tushunish va o'rganilayotgan modellarni
ushbu sohada amalga oshirish uchun zarur kompetentsiyalarni shakllantirish uchun etarli
imkoniyatlarga ega bo'lishi kerak. amaliyot.
Bojxona ishi o'rganish, tadqiqot va boshqarish ob'ekti sifatida o'ziga xos xususiyatga ega va bo'lajak
mutaxassisga alohida talablar qo'yadi.
Yuqorida aytib o'tilganidek, bojxona ishi Rossiya iqtisodiyotini va birinchi navbatda, tashqi savdo
sohasini davlat tomonidan tartibga solish vositasidir va shuning uchun u ochiq rivojlanayotgan
boshqaruv tizimining barcha asosiy xususiyatlarini - bojxona ma'muriyati tizimini o'z ichiga oladi. .
Bojxona rasmiylashtiruvi va nazorati, bojxona qiymati va valyuta to‘lovlari ustidan nazoratni amalga
oshirish jarayonida bevosita ishtirok etuvchi, huquqni muhofaza qilish tartib-taomillarini amalga
oshiruvchi, tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi va maxsus statistikani yurituvchi, alohida bojxona
tartib-taomillarini amalga oshiruvchi bojxona organlarining mansabdor shaxslari muayyan tartib va ​
bojxona texnologiyalarini joriy etadilar. . Bunday sharoitlarda bojxona organlari tashqi iqtisodiy
faoliyat ishtirokchilari uchun davlat bojxona xizmatlarini bevosita belgilovchi (ma'lum bir sharoitda -
ishlab chiqaradigan) maxsus texnologik tizimni ifodalaydi.
Bojxona boshqaruvining ob'ekti va predmeti 3.3-rasmda keltirilgan. Nazariy ob'ektlarni taqdim etish
shakllari, ularning mazmuni tuzilishning tanlangan darajasiga va nazariya ob'ekti sifatida urf-
odatlarni tavsiflash va tadqiq qilishda tanlangan uslubiy yondashuvga bog'liq. Asosiy asos -
boshqaruv va boshqaruvning nazariy qoidalari.
Zamonaviy boshqaruv nazariyasi doimiy rivojlanishda. Uning asosiy tarkibiy qismlari (tushunchalar,
nazariy modellar, usullar va texnologiyalar) turli sur'atlarda rivojlanadi, bu ularning inson
amaliyotiga har xil aloqadorligi bilan izohlanadi. Shu sababli har doim uning turli tarmoqlari - yangi
tushunchalar va nazariyaning maxsus bo'limlari, shuningdek, ularning paydo bo'lish manbai sifatida
tegishli muammolar mavjud bo'ladi.
Boshqaruv nazariyasini rivojlantirishning eng muhim muammolari quyidagilardan iborat.
1. Subyekt va ob'ekt o'rtasidagi muvofiqlik muammosi. Tadqiqot jarayonida hal qilinadigan asosiy
vazifa - bu sub'ektga ta'sir qilish choralari, kuchlari va vositalarini bir butunga birlashtirgan
boshqaruv mexanizmini izlash.
2. Optimal yechimlar usullarini asoslash. Markaziy vazifa makrotizim maqsadlari bilan tizim sifatida
tashkilotning maqbul qarorlarini muvofiqlashtirishdir.
3. Boshqaruv uchun axborot sifatini asoslash. Asosiy vazifa boshqaruvni axborot bilan ta'minlashning
ishonchliligi, to'liqligi va dolzarbligini oshirishdan iborat.

---

4. Sifat va samaradorlik ko'rsatkichlarini asoslash. Tashkilotning samaradorligini baholash
mezonlari, ko'rsatkichlari va maqsadlarining kelishilgan va muvozanatli tizimini shakllantirish
markaziy vazifadir.
5. Yaxlit-evolyutsion (kognitiv) yondashuvga asoslangan metodologiya va boshqaruv mexanizmlarini
yanada rivojlantirish.
Boshqaruvning umumiy nazariy muammolarini bojxona ishiga to'liq bog'lash mumkin, chunki
nazariya ob'ekti sifatida bojxona zamon va makonda doimiy ravishda rivojlanib boruvchi boshqaruv
tizimidir. Tizimda bunday belgilarning mavjudligi bojxona boshqaruvi nazariyasi va amaliyotini
takomillashtirish uchun davlat boshqaruvi, menejment va turli xususiy nazariyalarning
tushunchalari, texnologiyalari va usullarini keng jalb qilish imkonini beradi.
Umumiy nazariy muammolar bojxona organlari faoliyatini boshqarish samaradorligi va sifatini
oshirishga bevosita ta'sir qiladi. Shuningdek, ular bojxona boshqaruvining nazariy muammolarini
ham murakkablashtiradi, ularning yechimi murakkab va bojxona boshqaruvi nazariyasining barcha
jihatlarini qamrab oladi:
Kontseptual jihat (shu jumladan g'oyalar, tamoyillar, qonunlar, qonuniyatlar);
Uslubiy jihat (jumladan, modellar, usullar, texnikalar);
® texnologik jihat (shu jumladan dasturiy-instrumental, axborot va kognitiv vositalar va boshqaruv
muhitlari);
Tashkiliy va funktsional jihat;
»Psixologik jihat.
Bojxona organlarini boshqarish nazariyasining eng dolzarb muammoli masalalari quyidagilardan
iborat:
bojxona ma'muriyati, bojxona logistikasi va bojxona xizmatlari marketingi g'oyalarini birlashtirish
orqali bojxona institutining asosiy g'oyasini shakllantirish;
Xizmatga yo'naltirilgan boshqaruvning integrativ modeli asosida bojxona boshqaruvi (bojxona
boshqaruvi) nazariyasini shakllantirish;
Bojxona organlari faoliyatini baholash maqsadlari, mezonlari va ko‘rsatkichlarining kelishilgan va
mutanosib tizimini shakllantirish;
bojxona organlari va ularning tarkibiy bo‘linmalari rahbarlari faoliyati samaradorligini baholash
ko‘rsatkichlari, mezonlari va uslubiy vositalari tizimini shakllantirish;
boshqaruv qarorlarini qabul qilishni qo'llab-quvvatlash bo'yicha vazifalar komplekslarini
shakllantirish, ularni avtomatlashtirilgan hal qilish uchun uslubiy va dasturiy-texnik bazani ishlab
chiqish;
Axborot sifatini oshirish, axborot, tahliliy va boshqaruv faoliyatini amalga oshirish texnologiyasini
ishlab chiqish.

---

Bojxona organlarini boshqarish nazariyasini ishlab chiqish muammolarini hal qilishning tsiklik
xususiyati va bosqichlarining ketma-ketligi 3.5-rasmda ko'rsatilgan.
Shunday qilib, bojxona boshqaruvi bojxona boshqaruvining nazariy platformasi sifatida
boshqaruvning o'ziga xos turi va rivojlanayotgan tadqiqot sohasidir. Uni shakllantirish va
o‘rganishning muhim bosqichlari quyidagilardan iborat: nazariy asosni tanlash, g‘oyalar,
tushunchalar tizimini, urf-odatlarning nazariy modelini shakllantirish, bojxona tizimlarini polimodel
tavsiflash metodologiyasini ishlab chiqish, ularni tashkil etish, faoliyat ko‘rsatishi va faoliyati.
boshqaruv.
xulosalar
Rossiya bojxona biznesida tizimli xarakterdagi sifat o'zgarishlari ro'y bermoqda. Bojxona ham
boshqaruv ob'ekti, ham o'rganish ob'ekti sifatida o'zgarmoqda. Bojxona boshqaruvi uchun adekvat
nazariy platformaga ehtiyoj ortib bormoqda; mutaxassislar - bojxona xodimlariga, ularning kasbiy
mahoratiga, asosiy vakolatlariga qo'yiladigan batafsil va tuzilgan talablar; bojxona tizimi uchun
mutaxassislar tayyorlashga qo‘yiladigan sifat jihatidan yangi talablar yangilandi va joriy etildi.
Bojxona boshqaruvining umumiy va xususiy ta’riflari kiritiladi, nazariyaning ob’ekti va predmeti
aniqlanadi, nazariya ob’ekti sifatida bojxona ishining tuzilishi ko‘rsatiladi. Bularning barchasi
bojxona ishini bojxona instituti, tashkilot - bojxona organlari va ularning bo'linmalari, jarayon -
bojxona organlari va ularning bo'linmalari faoliyati, bojxona xodimlari tomonidan milliy funktsiya
bilan ifodalanadigan rivojlanayotgan ob'ekt sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi. bunday
faoliyatdan tashqari. O'z navbatida, bularning barchasi bojxona boshqaruvining nazariy modelining
ko'p modelli tabiati haqida gapiradi, balki uning mumkin bo'lgan tuzilishi haqida ham tasavvur
beradi. Nazariy modelni taqdim etish shakllari, uning mazmuni strukturaning tanlangan darajasiga
va uni tavsiflash va tadqiq qilishda tanlangan uslubiy yondashuvga bog'liq.
Bojxona boshqaruvi boshqaruvning o'ziga xos turi sifatida o'ziga xos muammolarga ega bo'lib, ularni
hal qilish nazariyani yanada rivojlantirish va boshqaruv amaliyoti samaradorligini oshirishga
bevosita ta'sir qiladi. Uni shakllantirish va o‘rganishning muhim bosqichlari quyidagilardan iborat:
nazariy asosni tanlash, g‘oyalar, tushunchalar tizimini, urf-odatlarning nazariy modelini
shakllantirish, bojxona tizimlarini polimodel tavsiflash metodologiyasini ishlab chiqish, ularni tashkil
etish, faoliyat ko‘rsatishi va faoliyati. boshqaruv.
O'z-o'zini tekshirish uchun savollar
1. Bojxona biznesining ochiq, dinamik rivojlanayotgan tizim sifatidagi xususiyatlari nimada?
2. Bojxona menejmentining boshqaruv nazariyasi sifatidagi mohiyati nimada?
3. Bojxona boshqaruvi nazariyasini tashkil etuvchi asosiy tushuncha va ta’riflar nimalardan iborat?
4. Bojxona boshqaruvi ob'ekti va predmetining xususiyatlari qanday?
Vaziyat holati
Hukumat qarori Rossiya Federatsiyasi 2006 yil 26 iyuldagi 4459-son "Federal bojxona xizmati
to'g'risida" (parcha):

---

"Umumiy pozitsiya:
1. Federal bojxona xizmati (F "Rossiya GS") vakolatli federal organ hisoblanadi ijro etuvchi hokimiyat
Rossiya Federatsiyasi qonunchiligiga muvofiq bojxona sohasida davlat siyosati va huquqiy tartibga
solish, nazorat va nazoratni ishlab chiqish funktsiyalarini, shuningdek valyuta nazorati agenti
funktsiyalarini, transport nazoratini amalga oshirish funktsiyalarini bajarish; Rossiya
Federatsiyasining davlat chegarasi orqali o'tkazish punktlari va karantin, karantin fitosanitariya va
veterinariya nazorati hujjatlarini Rossiya Federatsiyasining davlat chegarasi orqali o'tkazish uchun
maxsus jihozlangan va mo'ljallangan o'tkazish punktlarida (ixtisoslashtirilgan o'tkazish punktlarida)
va kontrabandaga qarshi kurashish bo'yicha maxsus funktsiyalarda tekshirish; boshqa jinoyatlar va
ma'muriy huquqbuzarliklar. 2. Federal bojxona xizmati faoliyati Rossiya Federatsiyasi hukumati
tomonidan boshqariladi.
3. Federal bojxona xizmati o'z faoliyatida Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasiga, federal
konstitutsiyaviy qonunlarga, federal qonunlarga, Rossiya Federatsiyasi Prezidentining farmonlari va
farmoyishlariga, Rossiya Federatsiyasi Hukumatining farmonlari va farmoyishlariga, xalqaro
shartnomalarga amal qiladi. Rossiya Federatsiyasi, Rossiya Federatsiyasi Markaziy bankining
normativ-huquqiy hujjatlari, shuningdek ushbu Nizom.
4. Federal bojxona xizmati o'z faoliyatini to'g'ridan-to'g'ri va chet eldagi bojxona organlari va
Xizmatning vakolatxonalari orqali boshqa federal ijro etuvchi hokimiyat organlari, Rossiya
Federatsiyasining ta'sis sub'ektlarining ijro etuvchi organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlari,
Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki bilan hamkorlikda amalga oshiradi. Rossiya Federatsiyasi,
jamoat birlashmalari va boshqa tashkilotlar. Oʻzbekiston oʻz mustaqilligini qulga kiritgach, 1991-yil
24 oktabrda Oʻzbekiston Respublikasi Bojxona qoʻmitasi tuzildi. Tashki iktisodiy faoliyatni, B. ishini
tartibga soluvchi qonunlar, meʼyoriy hujjatlar qabul qilindi, ular xalqaro huquq meʼyorlari bilan
uygʻunlashtirildi. 1997-yil 8-iyulda Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan
Respublika B. xizmatiga huquqni himoya qilish organi maqomi berildi. 1997-yil 29 avgustda
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 9sessiyasida Oʻzbekiston Respublikasining "Boj tarifi
toʻgʻrisida", "Davlat bojxona xizmati toʻgʻrisida"gi Qonunlari, 1997-yil 26 dekabrda Oʻzbekiston
Respublikasining Bojxona kodeksi qabul qilindi (qarang Bojxona kodeksi). Qoraqalpogʻiston
Respublikasida, barcha viloyatlarda va Toshkent shahrida bojxona xizmati boshqarmalari, qoʻshni
davlatlar bilan chegara hududlaridagi magistral yoʻllarda shu boshqarmalarga qarashli B. postlari
faoliyat koʻrsatadi.
Respublikada B. organlarining asosiy vazifalari oʻz vakolati doirasida Oʻzbekistonning iqtisodiy
xavfsizligini taʼminlash; Oʻzbekiston B. ishlariga oid qonunchilikning buzilmasligini nazorat qilish;
UzRning xalqaro shartnomalardagi B. ishlariga oid bandlarning bajarilib borilishini taʼminlash;
kontrabandaga qarshi kurash; B. statistikasi, shuningdek tashki iqtisodiy faoliyat tovar
nomenklaturasini yuritish; valyuta nazoratini amalga oshirish, strategik hamda respublika uchun
muhim boshqa mahsulotlarni olib chiqib ketilmasligi ustidan nazorat yuritish va boshqalardan iborat.
Oʻzbekiston hududida B.lar faoliyatini uyushtirish va unga rahbarlikni Oʻzbekiston Respublikasi
Davlat bojxona qoʻmitasi olib boradi. Oʻzbekiston Respublikasi Jahon bojxona tashkilotiga aʼzo
(1994). Bojxona organlarining asosiy vazifalari
Bojxona organlarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari hamda qonun bilan muhofaza etiladigan manfaatlarini
himoya qilish;
O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va o‘z vakolati doirasida uning
iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash;

---

bojxona siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda ishtirok etish;
bojxona haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish;
bojxona to‘lovlarini undirish;
bojxona nazoratidan o‘tkazilishi kerak bo‘lgan tovarlar va transport vositalari shunday nazoratdan
o‘tkazilishini ta’minlash;
bojxona haqidagi qonun hujjatlari buzilishining, shu jumladan kontrabandaning oldini olish, uni
aniqlash va ularga chek qo‘yish;
tashqi iqtisodiy faoliyatga doir bojxona statistikasini hamda tovar nomenklaturasini yuritish;
O‘zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalarining bojxona ishiga oid qismidan kelib chiqadigan
majburiyatlar bajarilishini ta’minlash.
Bojxona organlarining huquqlari
Bojxona organlari o‘z vakolatlari doirasida quyidagi huquqlarga egadir:
tovarlar va transport vositalarini, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda esa, jismoniy
shaxslarning o‘zini ko‘zdan kechirish;
yuridik va jismoniy shaxslardan ko‘zdan kechirish uchun tovarlar va transport vositalarini,
shuningdek zarur hujjatlarni taqdim etishni talab qilish;
valyuta nazoratini amalga oshirish;
moliya, bank va boshqa tashkilotlardan, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslardan eksport-import
operatsiyalarini amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan axborot va hujjatlarni hamda qonun
hujjatlarida belgilangan boshqa axborotni olish;
bojxona nazoratidan o‘tkazish maqsadida tovarlar hamda boshqa buyumlardan namuna va nusxalar
olish;
bojxona nazoratidan o‘tkazilishi lozim bo‘lgan tovarlar saqlanayotgan hududlarga va binolarga
belgilangan tartibda kirish;
bojxona haqidagi qonun hujjatlarining buzilishiga doir materiallarni belgilangan tartibda ko‘rib
chiqish hamda jismoniy va yuridik shaxslarni qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka tortish;
bojxonaga oid huquqbuzarliklarning bevosita predmeti bo‘lgan tovarlar va transport vositalarini
qonun hujjatlarida belgilangan hollarda va tartibda ushlab turish hamda olib qo‘yish;
eksport qilinishi man etilgan buyumlar va mahsulotlar O‘zbekiston Respublikasidan tashqariga olib
chiqib ketilayotganda: shuningdek aksiz markalari qo‘yilmagan tamaki mahsulotlari va alkogolli
ichimliklar O‘zbekiston Respublikasi hududiga olib kirilganda, transportirovka (xalqaro tranzit
bundan mustasno) qilinganda va saqlanganda ularni (xo‘jalik yurituvchi subyektlarga nisbatan sud
tartibida) musodara etish to‘g‘risida qaror qabul qilish;

---

surishtiruv o‘tkazish va tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshirish;
bojxonaga oid huquqbuzarliklarni aniqlashga xizmat qiladigan texnikaviy va maxsus vositalarni
qo‘llash.
Bojxona organlari qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa huquqlarga ham egadirlar Bojxona
organlarining majburiyatlari
Bojxona organlari:
yagona davlat bojxona siyosatini ro‘yobga chiqarishda ishtirok etishga;
bojxona haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi, bojlar to‘g‘ri hisoblanishi, to‘liq va o‘z vaqtida
to‘lanishini nazorat qilishga;
davlat xavfsizligini, jamoat tartibini saqlash, fuqarolarning hayoti va sog‘lig‘ini himoya qilish, atrof
muhitni muhofaza etish chora-tadbirlari amalga oshirilishiga ko‘maklashishga;
bojxona haqidagi qonun hujjatlarini qo‘llanish bo‘yicha belgilangan tartibda uslubiy ko‘rsatmalar va
normativ hujjatlar ishlab chiqish hamda ularni nashr etishga;
yuridik va jismoniy shaxslarni tovarlar va transport vositalarini olib o‘tish hamda bojxona
chegarasidan o‘tish vaqtidagi huquqlari va majburiyatlari to‘g‘risida o‘z vaqtida xabardor qilishga;
faoliyat turlari bilan shug‘ullanish huquqini beradigan maxsus ruxsatnomalarni (litsenziyalarni)
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda berishga;
o‘z xizmat vazifalarini bajarishlari natijasida o‘zlariga ma’lum bo‘lib qolgan davlat siri va tijorat siri
hisoblangan axborotni oshkor etmaslikka majburdirlar.
Bojxona organlari qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa vazifalarni ham bajaradilar Bojxona
instituti
4024
Asosiy Qo'mita haqida Bojxona instituti
Dunyo iqtisodiyotining globallashuvi va davlatlararo integratsiyalashuvning tezlashishi yuz
berayotgan bugungi shiddatli zamon milliy bojxona organlari xodimlari oldiga nafaqat mamlakat
iqtisodiy xavfsizligini taʼminlash, balki tashqi iqtisodiy faoliyatni faollashtirish maqsadida uning
ishtirokchilariga qulay sharoitlarni yaratish va jarayonlarni huquqiy jihatdan samarali tartibga solish
kabi muhim vazifalarni yuklaydi.
Muhtaram Prezidentimizning 2018-yil 2-noyabrdagi “Oʻzbekiston Respublikasi bojxona organlari
kadrlarini tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi qarori oʻz
mohiyatiga koʻra, xalqaro-iqtisodiy hamkorlikning rivojlanishi va mamlakatimiz iqtisodiyotining
investitsiyaviy jozibadorligini oshirishni hisobga olgan holda bojxona organlari xodimlarining bilim
va koʻnikmalarini, shuningdek oʻz vazifalarini samarali amalga oshirish uchun zarur boʻlgan kasbiy
mahoratini oshirishni taʼminlovchi bojxona xodimlarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini
oshirish, soha boʻyicha ilmiy-tadqiqot masalalarini kompleks tarzda yangicha mazmun va shaklda
tashkil etishga xizmat qiladigan muhim hujjat hisoblanadi.
Qarorga muvofiq, Oʻzbekiston Respublikasi Davlat bojxona qoʻmitasining Oliy harbiy bojxona
instituti Oʻzbekiston Respublikasi Davlat bojxona qoʻmitasining Bojxona instituti etib qayta tashkil
etildi va bojxona organlari xodimlarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish boʻyicha

---

ixtisoslashtirilgan oliy taʼlim hamda ilmiy-metodik muassasa sifatida belgilandi.
Institutda bojxona ishi sohasidagi xalqaro standartlarni hisobga olgan holda kursantlarida tahliliy
fikrlash, yangi bilimlarni mustaqil ravishda egallash va ularni amaliyotda qoʻllash koʻnikmasini
rivojlantirishga yoʻnaltirilgan yangicha oʻqitish tizimini shakllantirish maqsadida ikki bosqichli
“Bojxona ishi” va “Yurisprudensiya (iqtisodiy xavfsizlikni huquqiy taʼminlash)” mutaxassisliklari
bakalavrlarni hamda “Bojxona ishi (faoliyat turlari boʻyicha)” va “Soliq va bojxona huquqi”
mutaxassisliklari boʻyicha magistrlarni tayyorlash amalga oshiriladi. Endilikda yurisprudensiya
mutaxassisligini tamomlagan institut bitiruvchilarining kasbiy faoliyat sohalari kengayib, nafaqat
bojxona organlarida, balki boshqa huquqni muhofaza qiluvchi organlar tizimida ham xizmatni oʻtash
imkoniyatiga ega boʻlishadi.
Qarorda mutaxassislar tayyorlash boʻyicha malaka talablari, oʻquv rejalari va dasturlarining
amaliyotga yoʻnaltirilganlik jihatini kuchaytirish orqali kadrlar tayyorlash sifatini oshirishga alohida
eʼtibor qaratilgan. Jumladan, bitiruvchilarda yetarli amaliy koʻnikmalarni shakllantirish maqsadida
2018-2019 oʻquv yilidan nomutaxassislik fanlarning hajmini kamaytirish va mutaxassislik fanlari
hajmini oshirish hisobidan uch yillik nazariy kurs hamda hududiy bojxona boshqarmalarida bir yillik
stajirovka oʻtashdan iborat oʻqitish tizimi yoʻlga qoʻyiladi.
Mutaxassislik sohasidan bilim va malaka bilan birgalikda xorijiy tillardan birini mukammal bilish,
kasbiy faoliyatda axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish koʻnikmasiga hamda metin
va bukilmas irodaga ega boʻlish zamonaviy bojxonachi uchun zarur boʻlgan muhim kompetensiyalar
sirasiga kiradi. Shu bois, kursant va tinglovchilarni psixologik bardoshliligini oshirish va xorijiy
tillarni oʻrganishni zamonaviy tizimini joriy etish maqsadida Til va psixologik tayyorgarlikni
rivojlantirish markazi faoliyat yuritadi.
Institut oʻquv jarayonida axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish hamda samarali
boshqaruv tizimini joriy etish boʻyicha ishlab chiqiladigan Kompleks chora-tadbirlar dasturida
trenajer-imitatsion komplekslar va moslashuvchan avtomatlashtirilgan trenajerlarni joriy etish
hisobiga kursantlarni nazariy va amaliy tayyorlash texnologiyalarini takomillashtirish, oʻquv
videofilmlari va elektron oʻquv modullari hisobiga taʼlim resurslari bazasini shakllantirish, professor-
oʻqituvchilar va kursantlarning global axborot-huquqiy resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini
kengaytirish na zarda tutilmoqda. Xususan, institut Axborot resurs markazini “Elektron taʼlim” milliy
tarmogʻiga begʻaraz asosda ulanishini, shuningdek Alisher Navoiy nomidagi Oʻzbekiston Milliy
kutubxonasining axborot-kutubxona fondiga va yetakchi xorijiy axborot-kutubxona resurslari
fondlaridan uzluksiz foydalanish imkoniyat yaratiladi. Shiddat bilan oʻzgarib borayotgan iqtisodiy-
huquqiy voqelik zamonaviy pedagogdan doimiy ravishda oʻz ustida ishlashini, amaliyot bilan
hamqadam va hamnafas boʻlishini talab etadi. Zero, malakali oʻqituvchigina yuqori taʼlim sifatini
taʼminlay oladi. Aynan shu tufayli professor-oʻqituvchilar tarkibi yuqori darajadagi kasbiy va
pedagogik mahoratga, shu jumladan bojxona organlarida amaliy ish tajribasiga ega boʻlgan
mutaxassislar bilan mustahkamlanadi, mutaxassislik fanlari oʻqituvchilarini bevosita bojxona
organlarida muddati bir yilgacha boʻlgan maqsadli rotatsiya qilish amalga oshiriladi.
Institut bojxona organlari tizimida xizmatni olib borayotgan xodimlarni yuksak kasbiy mahoratini
oshirish, bojxona faoliyatining tegishli sohalarida boshqaruv koʻnikmasini rivojlantirish kabi muhim
vazifalarni ham bajaradi. Qaror bilan bojxona organlari rahbar kadrlarini tayyorlash uchun oʻqish
muddati 3 oydan iborat boʻlgan “Bojxona menejmenti” oliy kurslari joriy etilganligi bu boradagi
ishlarni sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqadi.
Soha boʻyicha kursantlarda chuqur bilimlarni shakllantirish tizimini oʻqitishning zamonaviy
innovatsion shakl va usullari, pedagogik texnologiyalarga asoslangan oʻquv-uslubiy taʼminotisiz

---

tasavvur qilish qiyin. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi bilan birgalikda
institutda oʻqitiladigan fanlar va predmetlar boʻyicha yangi avlod darsliklari va oʻquv qoʻllanmalari
tayyorlanadi.
Shuni alohida taʼkidlash zarurki, respublikada soha boʻyicha yagona taʼlim va ilmiy-metodik
muassassa sifatida institutda bojxona nazoratini takomillashtirishga doir mamlakat iqtisodiy
xavfsizligini taʼminlashning dolzarb muammolari boʻyicha ilmiy-tadqiqotlar amalga oshiriladi hamda
ilmiy ishlanmalarning natijalari oʻquv jarayoniga va bojxona amaliyotiga joriy etilishi taʼminlanadi.
Bojxona ishining dolzarb muammolari boʻyicha ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish, natijalarini chop
etish uchun Institut huzurida “Oʻzbekiston bojxona axborotnomasi” davriy ilmiy jurnali faoliyat
yuritadi.
Qarorda institut professor-oʻqituvchilarini moddiy ragʻbatlantirish masalasiga ham alohida eʼtibor
qaratilgan. Shu maqsadda institut xodimlariga Davlat bojxona qoʻmitasining Maxsus jamgʻarma
mablagʻlari hisobidan lavozim maoshining 70 foizi miqdorida oylik ustama belgilandi.
Qaror bilan mustahkamlangan yana bir yangilik shundan iboratki, institut faoliyatidagi xalqaro
hamkorlik yoʻnalishidagi ishlar kadrlar tayyorlash, professor-oʻqituvchilarning malakasini oshirish va
stajirovkasini oʻtkazishda sohaviy yetakchi xorijiy taʼlim muassasalari bilan hamkorlikni rivojlantirish
va tajriba almashishga asoslanadi. Bakalavriat va magistratura yoʻnalishlari boʻyicha yetakchi xorijiy
ixtisoslashtirilgan maʼlim muassasalari bilan qoʻshma taʼlim dasturlari joriy etiladi.
Xulosa oʻrnida aytganda, mazkur hujjat bilan respublikamizda professional bojxona xodimlarini
tayyorlaydigan taʼlim muassasasining nafaqat vazifalari, balki kadrlarni tayyorlash uslubiyoti ham
tubdan oʻzgaradi. Bundan koʻzlangan asosiy maqsad innovatsion iqtisodiyot rivojlanib borayotgan,
xalqaro hamkorlik tobora jadallashib borayotgan sharoitda mamlakat iqtisodiy xavfsizligini
taʼminlashda zamonaviy iqtisodiy va huquqiy bilimlarga va keng dunyoqarashga ega bojxonachilar
safini kengaytirishdan iboratdir. O‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo‘mitasi, Davlat bojxona
qo‘mitasining Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahri bo‘yicha boshqarmalari,
bojxona komplekslari va bojxona postlari bojxona organlaridir.
Bojxona organlari o‘z vakolatlari doirasida qabul qiladigan qarorlar barcha yuridik va jismoniy
shaxslar tomonidan ijro etilishi shart.
Bojxona organlari huquqni muhofaza qiluvchi organ hisoblanadi.
Bojxona organlarining asosiy vazifalari:
yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari hamda qonun bilan muhofaza etiladigan manfaatlarini
himoya qilish;
O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va o‘z vakolati doirasida uning
iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash;
bojxona siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda ishtirok etish;
bojxona haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish va boshqalar.
Bojxona organlari huquqlari:
tovarlar va transport vositalarini, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda esa, jismoniy
shaxslarning o‘zini ko‘zdan kechirish;
yuridik va jismoniy shaxslardan ko‘zdan kechirish uchun tovarlar va transport vositalarini,
shuningdek zarur hujjatlarni taqdim etishni talab qilish;
valyuta nazoratini amalga oshirish;
moliya, bank va boshqa tashkilotlardan, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslardan eksport-import
operatsiyalarini amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan axborot va hujjatlarni hamda qonun
hujjatlarida belgilangan boshqa axborotni olish va boshqalar. Bojxona organlarining majburiyatlari:

---

yagona davlat bojxona siyosatini ro‘yobga chiqarishda ishtirok etishga;
bojxona haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi, bojlar to‘g‘ri hisoblanishi, to‘liq va o‘z vaqtida
to‘lanishini nazorat qilishga;
davlat xavfsizligini, jamoat tartibini saqlash, fuqarolarning hayoti va sog‘lig‘ini himoya qilish, atrof
muhitni muhofaza etish chora-tadbirlari amalga oshirilishiga ko‘maklashishga;
bojxona haqidagi qonun hujjatlarini qo‘llanish bo‘yicha belgilangan tartibda uslubiy ko‘rsatmalar va
normativ hujjatlar ishlab chiqish hamda ularni nashr etishga;
yuridik va jismoniy shaxslarni tovarlar va transport vositalarini olib o‘tish hamda bojxona
chegarasidan o‘tish vaqtidagi huquqlari va majburiyatlari to‘g‘risida o‘z vaqtida xabardor qilishga;
faoliyat turlari bilan shug‘ullanish huquqini beradigan maxsus ruxsatnomalarni (litsenziyalarni)
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda berishga;
o‘z xizmat vazifalarini bajarishlari natijasida o‘zlariga ma’lum bo‘lib qolgan davlat siri va tijorat siri
hisoblangan axborotni oshkor etmaslikka majburdirlar.
Bojxona organlarining mansabdor shaxslari g‘ayriqonuniy xatti-harakatlari yoki harakatsizliklari
uchun qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tarzda javobgar bo‘ladilar Bojxona — 1) boj undiradigan
joy; 2) chegara orqali oʻtadigan jami yuklarni, jumladan, bagaj va pochta joʻnatmalarini nazorat
qiladigan davlat muassasasi; oʻtkazilayogan yuklarni tekshirish, tartibga solish va rasmiylashtirish,
ulardan boj va yigʻimlar undirish bilan shugʻullanadi. B. haqidagi qonun hujjatlarida belgilangan
tartibqoidalarning buzilishini oldini olish, ularga nisbatan choralar koʻrish, surishtiruv va tezkor
qidiruv ishlari olib borish, kontrabandaga qarshi kurashish ham B. vakolatiga kiradi. B.lar, odatda,
dengiz va daryo portlarida, xalqaro aeroportlarda, temir yoʻl st-yalari, chegara punktlarida
joylashadi. B. muassasalari tashqi savdoda mamlakat manfaati taʼminlanishini nazorat qiladi,
qimmatbaho boyliklar (sanʼat asarlari, nodir metallar va boshqalar) ning mamlakat hududidan olib
chiqib ketilishining oldini oladi.
Dastlabki B.lar savdogarlarga koʻrsatiladigan xizmatlar uchun boj undirish maqsadlarida tashkil
etilgan. Qad. Xitoyda ipak qurtini tashqariga olib chiqmaslikni B. qatʼiy nazorat qilgan. Buyuk
Britaniyada 1006-yildan boshlab orolga keltiriladigan har qanday yukdan "qirol haqi" undirilgan.
Boltiq dengizini Jahon okeani bilan tutashtiradigan boʻgʻozdan oʻtganligi uchun olinadigan "zund
boji" asrlar davomida Daniya qirolligi xazinasini boyitib kelgan. Savdo-sotiq erkinligi va xavfsizligini
taʼminlashda B. muhim oʻrin tutgan, olib oʻtilayotgan tovarga maxsus belgi qoʻyilgan va bu tovardan
boj olinganini ifoda etgan. Oʻrta asrlarda karvon yoʻllarida, maxsus joylar (koʻpriklar, dovonlar
hamda shahar tashqarisi va boshqalar)da savdo karvonlaridan boj oluvchi B.lar boʻlgan.
Oʻrta Osiyo hududida B.lar uzoq tarixiy davrda shakllanib kelgan. Oʻzbekistonda birinchi PattaHisor
B.si 19-asr ning oxirlarida Rossiya imperiyasi Oʻrta Osiyoni bosib olgandan keyin tashkil etilgan. Bu
B. Afgʻoniston orqali oʻtadigan yuklarni nazorat qilgan. Sobiq Ittifoq vujudga kelgach, bu post Termiz
B.siga aylantirildi. Keyinchalik havo yoʻllarining rivojlanishi bilan 1958-yilda Toshkent aeroportida
Toshkent B. posti tashkil etildi va u Termiz B.ga boʻysundirildi. 1959-yil aprelda Toshkent B. posti
B.ga aylantirildi. Oʻzbekiston B. tizimining keyingi rivoji natijasida 1984-yilda Toshkent B.si tarkibida
boʻlgan Tuzel qoʻrgʻoni (aeroport) va Fargʻona B. postlari barpo etildi. 80- yillar oxiriga kelib,
Oʻzbekistonning iqtisodiy aloqalari kengayishi bilan B. tizimini takomillashtirish zarurati tugʻildi.
1988-yil oktabrda Toshkent B. si negizida Oʻzbekiston Respublikasi bojxonasi tuzildi. Bu B.lar
respublika organlariga boʻysunmay sobiq Ittifoq B.si tarkibiga kirar edi.
Oʻzbekiston oʻz mustaqilligini qulga kiritgach, 1991-yil 24 oktabrda Oʻzbekiston Respublikasi
Bojxona qoʻmitasi tuzildi. Tashki iktisodiy faoliyatni, B. ishini tartibga soluvchi qonunlar, meʼyoriy
hujjatlar qabul qilindi, ular xalqaro huquq meʼyorlari bilan uygʻunlashtirildi. 1997-yil 8-iyulda
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan Respublika B. xizmatiga huquqni himoya
qilish organi maqomi berildi. 1997-yil 29 avgustda Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
9sessiyasida Oʻzbekiston Respublikasining "Boj tarifi toʻgʻrisida", "Davlat bojxona xizmati

---

toʻgʻrisida"gi Qonunlari, 1997-yil 26 dekabrda Oʻzbekiston Respublikasining Bojxona kodeksi qabul
qilindi (qarang Bojxona kodeksi). Qoraqalpogʻiston Respublikasida, barcha viloyatlarda va Toshkent
shahrida bojxona xizmati boshqarmalari, qoʻshni davlatlar bilan chegara hududlaridagi magistral
yoʻllarda shu boshqarmalarga qarashli B. postlari faoliyat koʻrsatadi. Respublikada B. organlarining
asosiy vazifalari oʻz vakolati doirasida Oʻzbekistonning iqtisodiy xavfsizligini taʼminlash; Oʻzbekiston
B. ishlariga oid qonunchilikning buzilmasligini nazorat qilish; UzRning xalqaro shartnomalardagi B.
ishlariga oid bandlarning bajarilib borilishini taʼminlash; kontrabandaga qarshi kurash; B.
statistikasi, shuningdek tashki iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasini yuritish; valyuta nazoratini
amalga oshirish, strategik hamda respublika uchun muhim boshqa mahsulotlarni olib chiqib
ketilmasligi ustidan nazorat yuritish va boshqalardan iborat. Oʻzbekiston hududida B.lar faoliyatini
uyushtirish va unga rahbarlikni Oʻzbekiston Respublikasi Davlat bojxona qoʻmitasi olib boradi.
Oʻzbekiston Respublikasi Jahon bojxona tashkilotiga aʼzo (1994).