Bogʻdorchilik

NATIJA
Navlar shunday tanlanishi lozimki, ular o’zaro changlanib, butun vegetatsiya davri davomida bog’dan bir me’yorda hosil chikib tursin. Bog’dagi asosiy urug’lilar 3-5
navdan, danaklilar 3-4, boshqalari 2-3 navdan iborat bo’lib, ular har xil muddatlarda
pishadigan bo’lishi lozim. O’z-o’zidan changlanadigan navlar ham chetdan
changlanganda mo’l va sifatli hosil beradi, ularning to’la changlanishi uchun har 10-12
asosiy qatordan keyin 1-2 qator 2-3 xil changlovchi nav o’tkaziladi.
4. Bog’da meva daraxtlarini joylashtirish usuli. Meva daraxtlarini bog’da
joylashtirishda ularning o’sishi va hosil berishiga zarar yetkazmagan holda
o’simliklarning oziqlanish maydonidan imkoni boricha to’laroq foydalanish ko’zda
tutiladi.
Tekislik zonada meva daraxtlari kvadrat, to’g’ri burchak va shaxmat usulida
joylashtiriladi.
Kvadrat usuli juda ko’p qo’llaniladi. Bunda qator orasi va qatorlardagi tuplar
orasi teng bo’ladi.
To’g’ri burchak usulida qatorlar orasi qatorlardagi daraxtlar orasiga nisbatan
birmuncha (2-3 m) kengroq qoldiriladi. Okibatda 1 ga yerga kvadrat usulidagiga
qaraganda ko’proq daraxt o’tkaziladi.
Daraxtlarni shaxmat (uchburchak) usulida joylashtirish. Bu usulda daraxtlar
uchburchak yoki oltiburchak tepalariga o’tkaziladi. Bunda bir gektar yerga kvadrat va
to’g’ri burchak usulda joylashtirilgandagiga qaraganda ko’proq daraxt o’tkazish
mumkin, lekin bog’ ishlarini mexanizatsiyalashtirish qiyinlashadi. Sanoat asosida barpo
qilingan bog’larda bu usul istiqbolsizdir.
Qo’sh qatorlab ekish usulini professor P.G.Shitt iqlimi kontinental tumanlarda
o’tkaziladigan daraxtlar uchun tavsiya etadi.
Ko’chatlarni uyalarga o’tkazish usuli. O’rta Osiyo chala cho’llarida qo’llaniladi.
Meva daraxtlarini o’tkazish qalinligi. Meva daraxtlari shunday qalinlikda
o’tkazilishi kerak, bunda ularning maksimal darajada yuqori hosil berishi, mevalarning
sifati yaxshi bo’lishi, shuningdek shamol, garmselga va sovuq hamda qora sovuqlarga chidamli bo’lishi, tuproqni ishlash va daraxtlarni parvarish qilish ishlarini
mexanizatsiyalashtirish imkoni yaratilishi ta’minlansin.
Yerni ko’chat o’tkazishga tayyorlash. Bog’ barpo qilishdan oldin yer ko’chat
o’tkazishga sifatli tayyorlangandagina o’simliklar sog’lom va baquvvat rivojlanishi
mumkin. Yerni ekishga tayyorlash - uni tekislash, haydash, o’g’itlash va boshqalardan iborat.
5. Bog’ uchastkasini rejalash. Katta maydonlarda bog’ barpo qilishda ayrim
kvartallarning katta-kichikligi, ularning qanday joylashishi, tegishli binolarning o’rni va ularga boradigan yo’llar belgilab qo’yiladi.
Har bir kvartal burchaklariga kvartal nomi yozilgan stolbalar ko’miladi. Daraxt
qatorlari suv yaxshi yuradigan eng qulay nishab bo’ylab olinadi. qator iloji boricha
sharqdan g’arbga qarab, doimiy shamollar bo’lib turadigan tumanlarda esa shamol
esadigan tomonga qaratib olingani ma’qul. Ixota daraxtlar esa shamolga perpendikulyar o’tkazilishi kerak. Bog’ maydondan asosiy ariqqa yoki magistral yo’lga qaratib rejalanadi.
Rejalash uchun: yer o’lchaydigan lenta yoki ruletka, kamida 110 m uzunlikdagi 2
ta tros, uzunligi 3 m gacha diametri 5-8 sm li 15-20 ta yog’och qoziqlar, trosni tortish uchun uzunligi 1 m gacha, diametri 2-3 sm keladigan 2 ta temir qoziq, har 5-10 gektar yerga ko’chat o’tkazish hisobidan uzunligi 1 m keladigan 400 ta qoziqcha va uzunligi 24 m li 2 ta chizimcha zarur.
Chuqurlar kovlash. Kuzda chuqurlar ko’chat o’tkazishdan ikki xafta ilgari,
bahorda o’tkazilganda esa kuzda kovlab qo’yiladi. Sug’oriladigan bo’z tuproqli yerlarda ularning kengligi 60-75 sm va chuqurligi 60-70 sm qilinadi: kam unumli shag’al toshli tuproqlarda chuqurlarning eni 1,5 m ga yetkaziladi.
Chuqur kovlanganda daraxt o’tkaziladigan nuqtani yo’qotib qo’ymaslik va to’g’ri
chiziq bo’ylab o’tkazishni buzmaslik uchun uzunligi 1,5-2 m, ekish taxtasidan
foydalaniladi.
Ko’chat o’tkazish muddatlari. Mahalliy iqlim sharoiti va tashkiliy ishlarga qarab meva daraxtlari odatda kuzda yoki bahorda o’tkaziladi. Kuzgi daraxt o’tkazish xazonrezgilikdan keyin noyabr boshlarida boshlanib, qora sovuqlar tushgunga qadar davom etadi. Bahorda esa ko’chatlar kurtak yozgunga qadar, tuproqning holatiga qarab, ya’ni janubiy tumanlarda 20-25 martgacha, shimoliy tumanlarda 10-15 aprelgacha o’tkazish mumkin.
Ko’chat o’tkazish texnikasi. Ko’chat o’tkazish oldidan chuqurga tuproq tashlanib
do’ngcha hosil qilinadi. Ko’chat o’tkazish taxtasini kontrol qoziqlarga kiritiladi,
taxtaning o’rtasidagi o’yiqqa ko’chat qo’yiladi.

Viloyatda bog’dorchilik maxsulotlarini qayta ishlash ham viloyatning rivojlanmayotgan sohalaridan biri hisoblangan bog’dorchilik maxsulotlarini qayta ishlash va xususan sitrus mevalarni o’zimizda qayta ishlash orqali viloyat sanoat maxsulotlari ulishini oshirish muhim sanaladi. Bu borada viloyat iqtisodiyotining rivojlanishiga hamda bog’zorchilikning rivojlanishiga birqancha omillar ta`sir ko`rsatadi. Chunonchi:

viloyatning geografik o`rni;
yetarli tabiiy sharoit, yer suv bilan yaxshi ta`minlanganligi;
tashqi bozorning yaqinligi (viloyat 3 ta xorijiy davlat bilan chegaradosh);
demografik vaziyatning qulayligi.
Ayni vaqtda mintaqada bog’dorchilik maxsulotlarini qayta ishlashga va ularni rivojlanishiga ayrim salbiy ta`sir ko`rsatuvchi omillar ham mavjud. Ularga quyidagilarni kiritish mumkin;
-aksariyat bog’dorchilik fermer xo’jaliklarining tog’li va tog’ oldi hududlarda joylashganligi;
-intensiv bog’larning kamligi;
-bog’dorchilik maxsulotlarini qayta ishlaydigan zavod va korxonalarning kamligi;
Viloyat iqtisodiyotini yaqin kelajakda barqaror rivojlanishi ko`p jihatdan qishloq xo`jaligi va qayta ishlash sanoatiga bog`liq. Viloyat qishloq xo`jaligi 1960-1990 yillar davomida yangi yerlarni o`zlashtirish hamda chorvachilik sohasida chorva mollar bosh sonini oshirish evaziga, ya`ni ekstensiv tarzda rivojlanib bordi. Yaqin kelajakda esa qishloq xo`jaligi tarmoqlarini rivojlantirish, dehqonchilikda va bog’dorchilik mahsuldorligini intensiv tarzda oshirib borish nazarda tutiladi.
Viloyatning hozirgi eksport tarkibini asosan paxta tolasi tashkil etadi. Ayni vaqtda bu yerda paxta va ipak xom ashyosi yetarli bo`lsada, uni qayta ishlash negizida tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish sust rivojlangan. Bu sohada qo’shimcha tarmoq sifatida viloyat iqilimidan kelib chiqqan holda zamonaviy sitrus bog’lar tashkil etish yangi daraxt va ekin turlarini joriy qilish nazarda tutilgan.