Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V

2.  SOMONIYLAR  DAVRIDA  IJTIMOIY-SIYOSIY 

VA  XO'JALIK  HAYOTI

Somoniylaming  eng  aqlli  va  tadbirkor  vakili  Ismoil  Somoniy 

boiganligini yuqorida ta ’kidladik.  U  asosiy diqqat-e’tibomi  o ‘z davri 

uchun ilg'or hisoblanmish markazlashgan davlat tizimini joriy etishga 

qaratdi.  Bu  tizim  asosini  oliy  hukmdor  dargohi  (saroyi)  va  devonlar 

(vazirliklar)  majmui  tashkil  etgan.  Oliy  hukmdor  amir  unvomga  ega 

edi.  Shu sababdan yozma manbalarda Amir Ismoil, Amir Ahmad kabi 

ta ’kidlami  uchratamiz.  Bundan  tashqari  Xoris  amiri  lavozimi  ham 

b o iib ,  u  oliy  hukmdoming  barcha  hukm  va  topshiriqlari  ijrosining 

bajarilishini  nazorat  qilgan.  Dargoh  hamda  boshqa  qator  muhim 

davlat  idoralarining  xavfsizligini  amalga  oshirish  vazifasini  Bosh 

Hojib va uning xodimlari bajarganlar.  Dargohning xo‘jalik yumushlari 

faoliyatini  Vakil  boshqargan.  Bundan  tashqari,  dargohda  dasturxon- 

chi,  eshik-og‘asi,  sharbatdor kabi xizmatchilar ham boigan.

Devon  boshqaruvi  10  ta  yo‘nalishdan  iborat  b o iib ,  poytaxt 

Buxoroda  alohida  binolarda  joylashgan  edi:  Bosh  vazir  devoni; 

moliya (kirim-chiqim)  ishlari  devoni:  davlat rasmiy hujjatlarini  ishlab 

chiqish  devoni;  soqchilar  b o sh lig i  devoni;  xat-xabarlar  mutasaddisi 

devoni;  saroy ish boshqaruvchisi devoni;  muxtasib devoni  (uning xiz- 

matchilari  zimmasiga  shahar  va  qishloqlarda,  ko‘cha  va  bozorlarda 

ijtimoiy  tartibni  himoya  qilish,  diniy  marosimlami  amalga  oshirishda 

chegaradan  chiqmaslik  kabi  ishlar  yuklangan);  vaqflar  devoni;  qo- 

zilik  ishlari  devoni  ana  shular  jumlasidandir.  Bu  zikr  qilingan  de-

vonlaming 

mahalliy 

joylarda 

boiim lari 

bo igan. 

Viloyatlar 

boshliqlari  hokim,  shahar  bosh- 

liqlari  rais  deb  yuritilgan.  Davlat 

ishlariga qabul  qilishda m a iu m  bir 

talablar  o ich o v i  b o ig an ,  bular: 

davlat  tilini  mukammal  bilish, 

zamona  huquq  m e’yorlaridan  to ‘- 

liq  xabardorlik,  tarix.  adabiyot 

kabi  ilmlardan  boxabarlik,  hisob- 

kitob  ishlaridan  bilimdonlik  ka- 

bilardir.

Harbiy  lashkar  ikki  toifaga