Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V


(Yer);  2.  Zar  (oltin);  3,  Z o‘rlik  (kuch-hokimiyat)  va  4.  Zan



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet46/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

(Yer);  2.  Zar  (oltin);  3,  Z o‘rlik  (kuch-hokimiyat)  va  4.  Zan 

(xotin).  Kubod  dastlab  bu  qo‘zg‘olonni  himoya  qildi  va  q o ilab - 

quw atladi.  So‘ngra  u  bu  qo‘zg‘olonga  qarshi  kurashdi  va  eftaliylar 

tomoniga  qochib  ketdi.  Kubod  hukmronligi  davrida  Eron  bilan 

eftaliylar  orasidagi  munosabatlar  ancha  yumshab  do'stona  tus  ola 

boshladi.  Bu  hoi  eftaliylar  orasida  o ‘sgan  Kubodning  eftaliylar bilan 

shaxsiy  do‘stona  munosabatlarining  natijasi  b oiganligi  ehtimoldan 

uzoq  emas.  Kubod  eftaliylar  podshosining  qizi,  y a’ni  o ‘z  jiyaniga 

uylanadi.  Chunki uning  opasi  asirga tushgach Vaxshunvoming xotini




IV bob.  0 ‘rta  asrlar davri.

I l l


bo‘lgan edi.  Ikki tomon o‘rtasidagi yaqinlik shu darajada kuchaydiki, 

eftaliylar  502-yilda  Eron  tomonida  turib  Vizantiyaga  qarshi  urushda 

qatnashganlar.  506-yilda  tuzilgan  sulh  bitimiga  ko‘ra  Vizantiya 

tillasidan  va  boshqa  ulushlarini  olishga  muvaffaq  boiganlar.  Eron 

bilan  eftaliylar  o ‘rtasidagi  do‘stona  munosabatlar  Kubodning  o ‘g ‘H 

Xusrav  I Anushirvon  davrida ham davom  ettirilgan.  Chunki  Xusrav I 

eftaliylarga  yil  sayin  kumush  hisobida  belgilangan  xirojni  to ‘lab 

turgan.  Ammo  Turk  xoqonlarining  eftaliylarga  qilgan  hujumidan 

foydalanib  Xusrav  I  554-yilda  eftaliylardan  Toharistonni  tortib 

oladi.  563-567-yillarda  esa  turk  xoqoni  Silsivul  Eron  bilan  ittifoqda 

eftaliylarga qaqshatqich  zarba beradi va bu podsholikni  tobe  ahvolga 

solib  qo‘yadi.  Lekin  VI  asr  oxirlariga  kelib  turk  xoqonligi  roziligi 

bilan  eftaliylar  Eronga  qarshi  urush  olib  bordi  va  Toharistonni 

qaytarib  olishga  muvaffaq  b oidilar.  So‘ngra  Eronda  boshlangan 

fuqarolar  urushidan  foydalanib,  sosoniylarga  qaram  boiishdan 

ozod  b o ig a n   eftaliylar  allaqachon  g ‘arbiy  turkiy  xoqonlik  ta’siriga 

tushib  qolganliklaridan  o ‘zlarining  aw algi  mustaqilliklarini  saqlab 

qololmadilar.  Eftaliylar  davlatining  siyosiy  markazi  —   poytaxti 

qayerda  b oiganligi  to ‘g ‘risida  qat’iy  aniq  m aiu m o t  yo ‘q.  Taxminiy 

fikrlarga  ko‘ra  bunday  markaz  Poykand  yoki  Balx  b o ig a n   deyiladi. 

Davlatning  boshida  podsho  turgan.  Podsholar  Vizantiya  tarixchisi 

Prokopiyning  (VI  asr)  so‘zlariga  qaraganda  vizantiyaliklar  bilan 

forslar  orasida  mavjud  b o ig a n   adolatdan  zarracha  b o isa-d a  kam 

boim agan  adolatga  suyanib  faoliyat  ko‘rsatganlar. 

Odamlar 

asosan  shaharlarda  yashaganlar.  Eftaliylar  hukmronligi  davrida 

asta-sekinlik  bilan  yerga  b o ig a n   egalik  munosabatlari  qaror 

topa  boshlaganligining  guvohi  boiam iz.  Bu  davrda  olib  borilgan 

to ‘xtovsiz urushlar ishlab chiqarish kuchlarining inqirozga uchrashiga 

ham  sabab  b o id i.  Sug‘oriladigan  yer  maydonlari  qisqardi,  shaharlar 

son  jihatdan  kamaydi.  Eftaliylardan  oldingi  kushonlar  davridayoq 

yer  va  qo‘rg ‘onlarga  ega  b o ig a n   aslzodalar  ajralib  chiqa  boshlagan, 

dehqonlar  mahalliy  zodagonlarga  k o ‘proq  tobe  b o ia   borgan. 

Aholining  asosiy  qismi  dehqonchilik  bilan  mashg‘ul  b o ig an ,  ayrim 

qismigina  ko‘chmanchilik  asosida  yashagan,  o ‘tovlarda  istiqomat 

qilishgan.  Eftaliylar  davrida  aholi-sonining  o ‘sishi  natijasida  obikor 

yerlarga  b o ig a n   talab  ortib  b o ra u n a tija d a   V -V I  asrlarda  hozirgi 

Toshkent  va  Janubiy  Q ozogiston  yenarini  sug‘orish  uchun  B o‘zsuv 

va  Zog‘ariq  kanallari,  Samarqand  viloyati  yerlarini  sug‘oruvchi 

D arg‘om kanallari qazildi.




112

V A TA N   T A R IX I

Xalqning  urf-odat  va  turmush  tarzida  eski  tuzum  davrining 

sarqitlari  keng  qo‘llanilgan.  Oliy  tabaqa  vakillarida,  patriarxal 

tuzum  urf-odatiga  ko‘ra  ko‘p  xotinlilik  hukm  surgan.  Oddiy  eftaliy 

vafot  etganda  tuproqqa  qo‘yilgan,  boylaming  murdasini  esa  maxsus 

tayyorlangan tosh dahma (yodgorlik toshi,  maqbara)ga ko‘mishgan.

Ijtimoiy-iqtisodiy  tuzumdagi  o ‘zgarishlar  munosabati  bilan  eski 

tartibdagi  shaharlar  inqirozga  uchrab  yangi  qo‘rg ‘on,  qal’alaming 

mustahkamlanishi  ko‘zga  yaqqol  tashlanadi.  Bundan  tashqari, 

yangicha  tipdagi  shaharlar,  shahar-qal’alar  yuzaga  keladi.  Eftaliylar 

Eron,  Vizantiya,  Hindiston,  Xitoy  va  boshqa  davlatlar  bilan  keng 

ko‘lamda  savdo  aloqalari  olib  borganlar,  elchilik  munosabatlari 

o ‘matganlar.  Savdoda  Xitoy  va  Vizantiya  asosan  ipak,  oyna,  turli 

meva-chevalar,  qimmatbaho  toshlar,  b o ‘yoqlar  va  boshqalar  bilan 

muomala  qilar  edi.  Bu  savdo  jarayonida  sosoniy  tangalar  bilan  bir 

qatorda  mahalliy  tangalar  ham  qo‘llanilgan:  buxorxudotlar  tangasi, 

sug‘diy tangalar, xorazm tangalari  va hokazo.

Tarixiy  yozma  manbalarda  eftaliylaming  kundalik  turmush  va 

madaniyati  haqida  deyarli  hech  qanday  m a’lumotlar  saqlanmagan. 

askarlari  qo‘lida  harbiy  qurol-yaroqlardan  gurzi,  o ‘q-yoy  va  asosiysi 

qilich  muhim  o ‘rin  tutgan1.  Xitoy  manbalarida  ko‘rsatilishicha, 

eftaliylar  cho‘qmorlar  bilan jang  qilganlar  (forslar  kamonlar,  arablar 

nayzalar  bilan),  ular  nihoyatda  bahodir,  jangovar  va  mard  xalq 

bo‘lishgan.  Eftaliylaming  tili  haqida  yuqorida  eslatganimiz  singari, 

aniq  bir  xulosaga  ega  emasmiz.  Eftaliy  podsholigida  sug‘d  tilining 

keng  qoilanilganligi  to ‘g ‘risida  manbalar  yetarli  darajada  m a’lumot 

beradi.  Sug ‘d  yozuvidan  tashqari,  undan  biroz fa rq   qiluvchi  buxor 



yozuvi,  xorazmiy  va  eftaliy  yozuvi  keng  tarqalgan.  Eftaliylar  davri 

xalq  qo‘shiqlari  va  eposlari  Firdavsiy  «Shohnoma»sida  tasvirlangan. 

Eftaliylar podsholigida  har  xil  diniy  g'oyalarga  e ’tiqod  qilish  davom 

etgan.  Bunga  asosiy  sabab  Eftaliylaming juda  ko‘p  xalqlami  siyosiy 

birlashtirganligidir.  Bu  yerda  zardushtiylik  Erondagiga  nisbatan 

boshqacharoq  shaklga  ega  bo‘lgan.  U  Anaxit  va  Siyovushga  ehtirom 

ko‘rsatish  bilan  qo‘shilib  ketgan.  IV  asrda  Navro‘z  (Yangi  yil)  kuni 

zardushtiylar  erta  tongda  Siyovushning  Buxorodagi  qabriga  kelib, 

xo‘roz  so‘yib  qurbonlik  qilganlar.  Bundan  tashqari  Vaxsh,  Mitra, 

Anaxitaga  sig‘inish  ham  mavjud  b o ig an.  Manixeylar,  Mazdak  ta ii-  

moti  (Eronda),  buddizmning yoyilishi o ‘z y o iid a  davom eta berdi.

Сагдуллаев А.,  Аминов Б.,  Мавлонов  У.,  Норку лов Н.  Узбекистан тарихи: Давлат ва жа- 

мият тараккиёти. -  Т.:  «Академия». 2000,  62-бет.



IV bob.  O 'rta  asrlar davri.

113


Eftaliylar  davri  tarixiga  oid  b a’zi  bir  moddiy  madaniyat 

yodgorliklari  saqlanib  qolgan.  Bular  Xorazm  viloyati  hududidagi 

Firqala  (Qiyot  —   Beruniy  yaqinida),  Buxoro  viloyatida  Poykand 

va  boshqalardir.  Bu  tarixiy  obidalar  eftaliylar  davri  madaniy  va 

turmush  hayoti  to ‘g ‘risida  qimmatli  xulosalar  chiqarish  imkoniyatini 

beradi.


Eftaliylar  davrida  shuhrat  topgan  yirik  shaharlardan  biri 

Paykent  (Baykend)  dir.  Tarixchi  Narshaxiy  Baykendni  «Buxoro 

shahri dan  qadimiyroq»  deb  hisoblaydi1.  Bu  shahar  harobalari  va 

uning  o ‘tmish  tarixi  ham  yetarli  darajada  o ‘rganilgan  emas.  Yoki 

Bolaliktepa  ibodatxonasidagi  binoning  devorlariga  ishlangan  suratlar 

rang-barangligini  aytmaysizmi.  Q oilarid a  qadahlar  ushlab  o ‘tirgan 

erkak  va  xotinlaming  ziyofatlari  rangli  bo‘yoqlarda jonli  bir  suratda 

hayratomuz  o ‘z  ifodasini  topgan.  Ammo  markaziy  hokimiyatning 

zaiflashuvi  va  kichik-kichik  mayda  hukmdorlaming  raqobatlari 

natijasida  VI  asrning  o‘rtalariga  kelib  eftaliylar  davlati  asta-sekin 

yemirila boshladi.


Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish