Boblar va paragraflarning nomlanishi Betlar

II. Hosil bo’lish o’rniga ko’ra undoshlar uch turga bo’linadi.
1. Til undoshlari. To’rt xil bo’ladi: a) til oldi: d,j,z,l,n,r,s,t,ch,sh.b) til o’rta: y. c) til orqa: k,g,ng. d) chuqur til orqa.
2. Lab undoshlari. Bevosita lablar ishtirokida hosil qilinuvchi tovushlar bo’lib, ulargab,v,m,p,fundoshlari kiradi. Bular ham o’z navbatida ikki turga bo’linadi. A) lab-lab undoshlari: b,p,m. B) lab-tish undoshlari: v,f. Lab tish
undoshlari boshqa tillardan o’zlashgan so’zlar tarkibida keladi: vagon, vaqt, vafo, fazo, farmon, telefonkabi.

3 - Bo’g’iz undoshlari: h

III. Hosil bo’lish usuliga ko’ra undoshlar uch turga bo’linadi.
1. Portlovchi undoshlar ikki nutq a’zosining o’zaro jipslashuvi va o’pkadan chiqayotgan havo oqimining ana shu a’zolariga zarb bilan urilib, portlab o’tishidan hosil bo’ladi: b,g,d,j,k,p,t,ch,q. portlovchilar ham o’z xususiyatiga ko’ra ikki turga bo’linadi: sof portlovchilar: b,g,d,k,p,t,q. Qorishiq portlovchilar: ch,j.
2. Sirg’aluvchi undoshlar ikki nutq a’zosi o’zaro yaqinlashuvi va havo oqimining ana shu ikki a’zo orasida ishqalanib-sirg’alib chiqishi bilan hosil bo’ladi va unga v,j,z,y,s,f,x,h,sh,g’undoshlari kiradi.

Masalan, havo oqimining ikki lab o’rtasidagi yoki pastki lab bilan yuqori tishlar orasidagi tor oraliqdan sirg’alib o’tishi v, f undoshlarini;Til bilan yuqori milk o’rtasidagi tor oraliqdan sirg’alib o’tishi j,z,s,shundoshlarini; Tilning o’rta qismi bilan qattiq tanglay o’rta qismi orasidagi tor oraliqdan sirg’alib o’tishiyundoshini;Tilning o’rta qismi bilan tanglayning orqa qismi o’rtasidagitor oraliqdan sirg’alib o’tishig’,xundoshlarini;Bo’g’izdagi un paychalari orasidagi tor oraliqdan sirg’alib o’tishihundoshini hosil qiladi.

3. Portlovchi-sirg’aluvchi undoshlar portlash va sirg’alish jarayoning bir vaqtda yuz berishi natijasida vujudga keladi. Bularga m,n,ng,rundoshlari kiradi.

1_bob ADABIYoTLAR

1. Abduraxmonov ¢, Mamajonov S. Uzbek tili va adabiyoti. - Toshkent: "Uzbekiston",2002.

2. Azizov O. Tilshunoslikka kirish.-Toshkent: "Ukituvchi",1996.

3. Jamolxonov X.A. Xozirgi uzbek adabiy tili 1-kism. Ma’ruzalar matni. Toshkent: Nizomiy nomli TDPU bosmaxonasi,2000.

4. Jamolxonov X., Yunusov R. Xozirgi uzbek adabiy tili. (Ma’ruzalar matni). 2-kism.-Toshkent: Nizomiy nomli TDPU bosmaxonasi,2000

5. Yuldoshev Bekmurod. Frazeologik uslubiyat asoslari - Samarkand, 1999.

6. Yuldoshev Bekmurod. Xozirgi uzbek adabiy tilida frazeologik birliklarning funktsional-uslubiy xususiyatlari. Filol. fanlari doktori ilmiy darajasini olish uchun takdim etilgan dissertatsiya - Toshkent, 1994.

7. Muxtorov A, Sanakulov U. Uzbek adabiy tili tarixi. - Toshkent: "Ukituvchi", 1995.

8. Ne’matov X., Rasulov R. Uzbek tili sistem leksikologiyasi asoslari. - Toshkent. "Ukituvchi", 1995.

9. www.ziyonet.uz

2_bob Adabiyotlar

1. 
   Abduazizov A.A. O’zbek tilinbing fonologiyasi va morfonologiyasi. –T.:O’qituvchi, 1992.
   
2. 
   Mengliyev B.R. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Fonetika-fonologiya. Grafika. Imlo. Leksikologiya-semasiologiya. Leksikografiya. I qism Qarshi. 2004.
   
3. 
   Hamreva Y. va b. Hozirgi o’zbek adabiy tilidan mashqlar t o’plami. I qism (Fonetika. Grafika. Imlo), Qarshi , Nasaf n. 2005, 85 bet
   
4. 
   Nurmonov A. O’zbek tilinbing fonologiyasi va morfonologiyasi. –T.:O’qituvchi, 1992.
   
5. 
   Aхmanоva О.S. Fоnоlоgiya. Mоrfоlоgiуа. Mоrfоnolоgiуа. –M.: Izd. MGU, 1966.
   
6. 
   SH.SHoabdurahmonov va b. Hozirgi o’zbek adabiy tili. I qism. 1980.
   
7. 
   E. Qilichev. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Buxoro. 1999/
   

3_bob: Adabiyotlar:

1. 
   O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Davlat tili” “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” haqidagi qonunlari. “Xalq ta’limi”.
   
2. 
   Ne’matov H., Bozorov O. Til va nutq. T. 1993. 23
   

Hozirgi o’zbek adabiy tili. T. 1996

3. 
   Azizov O. Tilshunoslikka kirish. T. 1963.
   
4. 
   Mirzayev M., UsmonovS., Rasulov R. O’zbek tili. T. 1979. 1-2
   
5. 
   Shodmonov E., Nafasov T. Hozirgi o’zbek tili. Laboratoriya mashqlari. T. 1986
   
6. 
   www.ziyonet.uz
   
7. 
   www.nur.uz