Bob. Nutqning tovush madaniyati shakllantirish tushunchasi

MUNDARIJA
Kirish………………………………………………………………………….
I. BOB. MAKTABGACHA TA`LIM TASHKILOTIDA NUTQINI RIVOJLANTIRISH METODIKASI
1.1. Nutqiy va fonematik eshitishni rivojlantirish…………..…………………….
1.2. Nutqiy muloqot madaniyatini shakllantirish….………………………………
II. BOB. NUTQNING TOVUSH MADANIYATI SHAKLLANTIRISH TUSHUNCHASI
2.1. Tovush tizimi, intonatsiyaning mohiyati va mazmuni………………………..
2.2. Nutqninig tovush madaniyatiga doir ishlar…..………………………………..
Xulosa………………………………………………………………………………
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati………………………………………………..


Kirish
Mavzuning dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim tizimiga katta e’tibor qaratilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoevning tashabbusi bilan, Prezidentning 2O17-yil 3O-sentyabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini boshqarishni tubdan takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar haqida” gi 5198 - Farmoni ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etildi. Shu bois eng yaxshi xalqaro tajribalar asosida tizimdagi dasturiy va o‘quv-metodik ta’minotni takomillashtirish maqsadida maktabgacha ta’lim tizimini tubdan isloh qilish zarurati paydo bo‘ldi. Agar biz butun dunyoda tinchlik o‘rnatishni istasak, ishni bolalar tarbiyasidan boshlashimiz zarur va jamoa boʻlib shakllanadi. Ayni oʻsha paytda ularni oʻzlari oʻrgangan muhitdan ajratib qoʻymaslik kerak. Bu yoshlarning ruhiyatiga, davomatiga, oxir-oqibatda taʼlim-tarbiyasiga salbiy taʼsir qilishi mumkin. Shu bois taʼlim jarayonining usluksizligini taʼminlash, oʻquv dasturlarini takomillashtirish zarur. MTT da bolalar nutqini rivojlanishida tarbiyachi, psixolog, defektolog va ota-onalar hamkorligi bo'yicha umumiy ma'lumotlar bilan chegaralanmaydi, balki maktabgacha ta'lim tashkilotining o'ziga xos xususiyatlarini o'rganish natijalariga tayanadi, pedagogik jamoaning malakasi va xususiyatlarini, bolalar va ota-onalarning o'ziga xosligini hisobga oladi.
Maktabgacha bolalik davri o’ta murakkab rivojlanish davri hisoblanadi. Bu davrda bolaga to’g’ri ta’lim tarbiya berish katta ahamiyatga egadir. Bejiz yurtboshimiz ham bolalar tarbiyasiga katta ahamiyat qaratmaganlar. “Taraqqiyotning tamal topishi ham, millatning buyuk qiladigan kuch ham bu – ilm-fan ta’lim va tarbiyadir. Ertangi kunimiz, Vatanimizning yorug’ istiqboli, birinchi navbatda, ta’lim tizimi va farzandlarimizga berayotgan tarbiyamiz bilan chambarchas bog’liq”- degan edilar yurtboshimiz. Davlatimiz tomonidan maktabgacha ta’lim tashkilotlari ishlarini samaradorligini va sifatini oshirish bo’yicha bir qator qaror va farmonlar va uquv dasturlari shu bilan birga O’zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasinig 2O2O yil 22- dekabr 8O2-sonli qarori “Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning Davlat standarti ” ni tasdiqlash to’g’risidagi qaror qabul qilinib ish faoliyatda qo’llanilmoqda. Bugun zamon shidad bilan o’zgarib barcha sohalar qatori ta’lim tizimi oldiga ham o’ta dolzarb va murakkab vazifalarni qo’yilmoqda. Biz dunyo miqyosiga keskin raqobatga bardosh bera oladigan milliy ta’lim tizimini yaratishimiz zarur. Shu maqsadda, avvalo, ta’lim maskanlarinig moddiy texnik bazasini, kadirlar salohiyatini mustaxkamlash, o’quv qo’llanmalarini zamon talablari asosida takomillashtirish, o’quv dasturlari va standartlarini optimallashtirish, sohadagi ilg’or tajribaga ega bo’lgan ustoz pedagoglar tajribalarini yosh mutaxasislarga “Ustoz- shogird” an’anasi asosida yetkaziladi.
Maktabgacha yoshidagi bolalar nutqining rivojlanishi ularning faoliyati, muloqati bilan uzviy bog‘liqdir. Bola jumlalarning mazmuni va shaklidagi o‘zgarish uning muloqat shakllari o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘ladi. Ilk bolalik davriga xos situativ nutq ishchan muloqot shaklidan nosituativ bilishga yo‘naltirilgan va nosituativ — shaxsiy muloqot shakliga o‘tilishi bolalar nutqiga ma’lum bir talablarni qo‘yadi. Bu talablar bola nutqining yangi-yangi tomonlarini, turli kommunikativ masalalarni hal qilishi uchun zarur bo‘lgan xususiyatlarni tarkib toptiradi. Maktabgacha tarbiya tarbiya yoshidagi bolaning nutqi ijtimoiy aloqalarni o‘rnatish funksiyasini bajara boshlaydi. Buning uchun esa bolada ichki nutq tarkib topishi, monologik xususiyat kasb etib borishi lozim bo‘ladi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida psixologik xizmatni yo'lga qo'yish va bu sohani yanada rivojlantirish uchun ko'pgina imkoniyatlar yaratildi. Ta'lim tizimidagi psixologik xizmatni rivojlantirishdan ko'zlangan asosiy maqsad bolaning aqliy va ruhiy salomatligini ta'minlashdir. Maktabgacha ta`lim tashkilotdagi psixolog - bu aqliy rivojlanishning umumiy qonunlarini va ushbu rivojlanishning yosh xususiyatlarini hamda uning individual variantlarini tushunadigan, bolani yaxshi biladigan va chuqur tushunadigan shaxs. MTT da bolalar nutqini rivojlanishida tarbiyachi, psixolog, defektolog va ota-onalar hamkorligi individuallashtirilgan shaxsini takomillashtirish, rivojlanish, mazmun jihatidan va rasmiy-dinamik xususiyatlar davri hisoblanadi. Shaxsiylashtirish jarayoni qonuniy ravishda bolaning shaxsiy rivojlanishini amplifikatsiya qilish jarayonining variantlaridan biridir. MTT da bolalar nutqini rivojlanishida tarbiyachi va ota-onalar hamkorligi bola shaxsiyatining shakllanishi, uning kelajakdagi hayotiga bog'liq bo'ladi. Bolalikda biz bilan sodir bo'lgan barcha voqealar bizning keyingi rivojlanish davrimizda chuqur iz qoldiradi. MTT da bolalar nutqini rivojlanishida tarbiyachi, psixolog, defektolog va ota-onalar hamkorligi va yordamga muhtoj chog'ida ota-ona sezgirligi va farzandiga nisbatan mehr- muhabbatining etarli bo'lishi katta ahamiyat kasb etadi. Har qanday muammoni qisqa vaqt ichida bolaga azob-uqubat va og'riq keltirmasdan ilgari hal qilish, yuzaga kelgan muammolarni ota-onalarga yetkazish va hamkorlikda ish olib borishdir. Ko'pgina bolalar muammolari faqat vaqtinchalik va psixologning qisqa muddatli ishini talab qiladi. Bu esa maktabgacha ta'lim tashkiloti psixologidan qisqa muddatli ish dasturini tuzib chiqishni talab qiladi va ayni chog'da individual tarzdagi maxsus dastur bo'lishi kerak. Bolalar bir marotaba psixolog xizmatidan baxra olgandan so'ng va uning natijasi ijobiy tomonga o'zgarganini his qilsalar, nafaqat maktabgacha ta'lim tashkiloti psixologiga nisbatan ishonch, mehr, sevgi, hayrixohlik va albatta yuksak hurmat bildiradilar, balki, maktabgacha tashkilotga va u erdagi tarbiyachilarga nisbatan ham xuddi shunday munosabatda bo'ladilar. Shu sababdan psixolog individual va guruhli ishlash jarayonida hech bir holatni va bolalar xususiyatini ko'zdan qochirmasligi kerak.
Zamonaviy ilm-fan asosida insonning mavjudot sifatida tushunchasi yotadi. Insonning dunyoning transformatori, yangi munosabatlarni yaratuvchisi va o'zi sifatida mohiyati aynan ijodiy faoliyatda namoyon bo'ladi. Ijodkorlik elementlari insonning har qanday faoliyatida mavjud bo'lganligi sababli, odamlarning ijodkorligi nima uchun juda xilma-xil va ko'p qirrali ekanligini va nima uchun, ijodiy muammo qayerda paydo bo'lishidan va kim tomonidan hal qilinishidan qat'iy nazar - olim yoki o'qituvchining turli faoliyatlarida namoyon bo'ladi. Ijodiy faoliyatning universal namoyon bo'lishi haqidagi fikrlar ko'plab tadqiqotchilarning asarlarida mavjud.