ФОЙДАЛАНИЛГАНАДАБИЁТЛАРРЎЙХАТИ............. КИРИШ Битирув малакавий иши мавзусининг долзарблиги. Иқтисодиёт ривожланишининг ҳозирги босқичида республикамизда фаолият юритаётган банкларнинг роли тобора ортиб бормоқда. Чунки хўжалик юритувчи субъектларнинг ҳеч бири банк хизматини четлаб ўтиб фаолият юрита олмайди, ўзаро ҳисоб-китобларини банк ёрдамисиз ўтказа олмайди. Шу сабабли банк тизимини мустаҳкамлаш, уларнинг эркинлигини ошириш йўлида ислоҳотларга ҳукумат миқёсида эътибор бериб келмоқда. Чунки банк тизимида ўтказилаётган ислоҳотлар нафақат банкларнинг, балки бутун иқтисодиётнинг барқарорлигини таъминлашга асос бўлади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 15 апрелдаги
«Банк тизимини ислоҳ қилиш ва эркинлаштиришнинг қўшимча чора- тадбирлари тўғрисида»ги қарорининг қабул қилиниши республикада фаолият юритаётган банкларнинг ривожланишига катта ҳисса қўшди. Ушбу қарорда тижорат банкларнинг ташкил этишга қўйиладиган талаблари, уларнинг операциялари, имтиёзлар, кредитлаш билан боғлиқ муаммоларга алоҳида ўрин ажратилган. Банк тизимини ривожлантиришнинг энг муҳим йўналишларидан бири бу нақд пулсиз хисоб-китобларни такомиллаштириш муҳим аҳамият касб этади.
Ҳозирги кунда банк тизими кундан-кунга ривожланиб борар экан, банклар ўртасидаги ўзаро алоқалар, хисоб-китобларни ўтказиш механизимини такомиллаштириш талаб этилади. Иқтисодиётда бўладиган пул айланишини 80-90 фоизи нақдсиз пул айланишини ташкил этади.
Нақдсиз пул айланиши нақд пулсиз хисоб-китоб шакллари асосида олиб борилади. Нақд пулсиз хисоб-китобларнинг кенг ишлатилиши кўп тармоқли банк тизимининг ривожланишига давлат томонидан макроиқтисодий жараёнларни ўрганишга ва уни тартибга солишга, мулкчилик шаклларининг кўпайишига ва турли мулкчилик муносабатларини кенгайиб боришига асос бўлади.
Прeзидeнт Ислoм Кaримoвнинг 2015 йилнинг aсoсий якунлaри вa 2016 йилдa Ўзбeкистoнни ижтимoий-иқтисoдий ривoжлaнтиришнинг энг муҳим устувoр йўнaлишлaригa бaғишлaнгaн Вaзирлaр Мaҳкaмaсининг мaжлисидaги маърузaсида “Ўтган йили банк тизимини янада мустаҳкамлаш, банкларнинг капиталлашув даражасини ошириш ва инвестициявий фаоллигини кенгайтириш таъминланди”1 деб таъкидлаб ўтилди.
2015 йилда банк тизимида амалга оширилган тадбирлар Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 26 ноябрдаги «2011 – 2015 йилларда республика молия-банк тизимини янада ислоҳ қилиш ва барқарорлигини ошириш ҳамда юқори халқаро рейтинг кўрсаткичларига эришишнинг устувор йўналишлари тўғрисида»ги ПҚ-1438-сонли ва 2015 йил 6 майдаги
«Тижорат банкларининг молиявий барқарорлигини янада ошириш ва уларнинг ресурс базасини ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-2344-сонли Қарорлари ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатни 2014 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги дастурий маърузасида белгилаб берилган устувор вазифаларнинг ижросига қаратилди.
2016 йил 1 январь ҳолатига кўра, республикада 26 та тижорат банки фаолият кўрсатаётган бўлиб, шундан 7 таси хусусий ва 5 таси чет эл капитали иштирокидаги банклар ҳисобланади. Бугунги кунда республика ҳудудларида тижорат банкларининг 854 та филиали фаолият кўрсатмоқда.
Нақд пулсиз ҳисоб-китобларнинг замонавий ва мижоз учун қулай турларидан бири бўлган банк ҳисобварақларини масофадан бошқариш тизимининг қўллаш доираси кенгайиб, тадбиркорлар ўртасида тобора оммалашиб бормоқда.
1 Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2015-йилда ижтимоий- иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2016-йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг енг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузаси. “Халқ сўзи” газетаси 2016 йил 17 январ
Ушбу илмий тадқиқот иши айнан банклараро муносабатларни ривожлантириш, ҳисоб-китоблар механизмини шакллантиришга қаратилган бўлиб нақд пулсиз ҳисоб-китобларни такомиллаштириш масалалари ёритилган.
Шундай қилиб, нақд пулсиз ҳисоб-китобларни ривожлантириш муҳим масалалардан бири бўлиб мазкур мавзунинг долзарблигидан далолат беради.
Битирув малакавий ишини ёзиш жараёнида мавзуга даҳлдор Ўзбекистон Республикаси: Президенти фармонлари, Вазирлар Маҳкамаси қарорлари, Молия вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси Марказий банки маълумотлари, газета ва журналларда чоп этилган мақолалар, илмий монографиялар, шунингдек амалдаги қонунчилик ҳужжатлари ва меъёрий ҳужжатлар ўрганилди ҳамда улардан фойдаланилди.
