Bob. Hozirgi zamon o’qituvchisi kompetentligi masalasi – pedagogik muammo sifatida

Qanday  kompetensiyalarni  tayanch  kompetensiyalar  deb  olish 

kerak? 

 Kompetensiyalardan,  ta’lim  kompetensiyalarni  farqlash  lozim.  Ta’lim 

kompetensiyasi  o’quvchini  kelajakdagi  to’la  qonli  hayotidagi  faoliyatini 

modellashtiradi.  Masalan,  fuqaro  ma’lum  bir  yoshga  yetgunga  qadar  ba’zi  bir 

kompetensiyalarni  tatbiq  eta  olmaydi.  Lekin  bu  degani,  ularni  o’quvchida 

shakllantirilmaydi,  degani  emas.  Bu  holatda  biz  ta’lim  kompetensiyasi  haqida 

gapiramiz. 

Masalan, 

o’quvchi 

maktabda 

fuqorolik 

kompetensiyasini 

o’zlashtirsa-da,  uni  to’la  qonli  ravishda  maktabni  tugatganidan  so’ng  ishlatadi. 

Shunga  ko’ra  bunday  kompetensiyalar,  o’qish  davrida  ta’lim  kompetensiyasi 

sifatida namoyon bo’ladi. 

Tildagi  tayanch  kompetensiyalarning  dunyo  bo’yicha  yagona  ro’yxati 

yo’q.  Jumladan,  gender  tilni  tahlil  qilishda  bir  qancha  yo’nalishlarga  murojaat 

qiladi. Bular: 

a)  sotsiolingvistika  –  tilning  ijtimoiy  mohiyati,  ijtimoiy  vazifasi,  tilga 

sotsial  omillarning  ta’siri,  til  taraqqiyotida  til  siyosatining  roli  kabi  qator 

masalalarni o’rganadi

6

; 

b)  psixolingvistika  –  nutqning  vujudga  kelish  mexanizmini,  bolalar 

nutqining  shakllanishi  jarayonini,  nutqning  axborot  tashish  funksiyasi  kabi 

                                                        

6

 А.Нурмонов, Б.Йўлдошев. Тилшунослик ва табиий фанлар. – Т. “Шарқ”, 2001, 70-бет. 

---

 

 

 

12

masalalarni o’rganadi

7

; 

e)  etnolingvistika  –  tilning  shu  til  egasi  bo’lgan  etnos  madaniyatiga 

bo’lgan  munosabatini,  tilning  funksiyalanish  va  rivojlanish  jarayonida 

etnomadaniyat, etnopsixologik omillar o’rtasidagi aloqani o’rganadi

8

; 

f) neyrolingvistika – nutqiy faoliyat bosh miyaning mahsuli ekanligi, miya 

kasallanishining nutqiy faoliyatga ta’siri kabi masalalarni o’rganadi

9

; 

g)  mentalingvistika  –  obyektiv  olam  qismlari  va  uning  til  tasavvurlari 

o’rtasidagi  munosabat  o’rganiladi

10

.  Chunki  har  bir  mamlakatning  yoki 

regionning o’z an’analari, mentaliteti va o’ziga xos talablari bor. Kompetensiya 

– bu jamiyatning  o’z fuqarolariga qo’ygan  ijtimoiy buyurtmasi bo’lib, ularning 

ro’yxati  ma’lum  bir  mamlakatdagi  yoki  regiondagi  ijtimoiy  muhit  bilan 

belgilanadi.  Bunday  kelishuvga  har  doim  ham  erishib  bo’lmaydi.  Masalan, 

Shvetsariyaning  va  Amerika  Qo’shma  Shtatlarining  iqtisodiy  hamkorlik  va 

rivojlanish  tashkiloti  hamda  ta’lim  statistikasi  Milliy  institutining  “Tayanch 

kompetensiyalarni 

tanlash 

va 

aniqlash” 

nomli 

loyihasida 

tayanch 

kompetensiyalarni  qat’iy  ravishda  aniqlab  olishning  imkoniyati  bo’lmagan. 

Shunga  ko’ra  kompetensiyalarning  Yevropa  varianti  va  Rossiya  variantlarini 

qaraylik. 

“Yevropa  uchun  tayanch  kompetensiyalar”  nomli  Yevropa  kengashi 

simpoziumida belgilangan tayanch kompetensiyalarni o’rganishi kerak: 

–  tajribadan foydali biror narsani chiqarib olishi;  

–  o’z  bilimlari  orasidagi  o’zaro  aloqani  tashkil  qilish  va  ularni 

tartiblashtirish;  

–  o’zining shaxsiy o’rganish usullarini tashkil qilish(o’rnatish);  

–  muammolarni yecha olish.