Bob. Diplomatik huquqning xalqaro huquq tizimida tutgan o‘rni

Diplomatik vakolatxona va diplomatik korpus.


Diplomatik vakolatxona - davlatlar oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlarni boshqaradigan elchixona yoki missiya. Elchi boshqaradigan Diplomatik vakolatxona — elchixona, vakil yoki doimiy ishlar vakili boshqaradigan Diplomatik vakolatxona — missiya deb ataladi. Har bir davlatning diplomatic vakolatxonasi uning rivojlanishiga , tashqi aloqalarning izchil olib borilishida juda katta ahamiyat kasb etadi. Siyosatning turli yo’nalishlarida ham iqtisodiy ham ijtimoiy rivojlanishda vosita hisoblanadi. Bu borada prezidentimiz Sh. Mirziyoyev “xorijiy sarmoyalarni va ilg’or tehnalogiyalarni iqtisodiyotga jalb etish uchun chet ellardagi diplomatik vakolatxonalarimiz jiddiy ish olib borishi lozim”⁶ degan fikrlari ham siyosatda vakolatxonalarning o’rni katta ekanligini bildiradi.

Diplomatik vakolatxona 16—18-asrlarda Yevropada vujudga kelgan. Diplomatik vakolatxona elchi ayirboshlagan davlatda oʻz davlati nomidan muzokaralar olib boradi, vakillik joylashgan davlatning hayoti toʻgʻrisida bundagi vakolatxona (elchixona, missiya)lar haqidagi qonun yoʻl qoʻygan doirada maʼlumotlar toʻplaydi, har ikkala davlat oʻrtasidagi siyosiy, iqtisodiy, madaniy-texnikaviy aloqalarning rivojlanishiga yordamlashadi, oʻz davlati hamda fuqarolarining huquq hamda manfaatlarini qoʻriqlaydi.

Diplomatik vakolatxona faoliyatiga rahbarlik qiladigan elchi diplomatik imtiyoz va immunitetga ega. Diplomatik vakolatxonaning huquqiy mavqei Diplomatik munosabatlar toʻgʻrisidagi 1961 y.gi Vena konvensiyasi, ikki tomonlama bitimlar, shuningdek, Diplomatik vakolatxona joylashgan davlat ichki qonunlari bilan belgilanadi. Xalqaro tashkilotlar huzuridagi (jumladan, kuzatuvchilar missiyasidagi) vakilliklar ham Diplomatik vakolatxonaning bir turi boʻlib, uning huquqiy mavqei Davlatlarning universal tusdagi xalqaro tashkilotlar bilan munosabatlari boʻyicha vakilligi toʻgʻrisidagi 1975 y.gi Vena konvensiyasida belgilab berilgan.

Diplomatik munosabatlarni o‘rnatish va vakolatxonalar ta’sis etish davlatlar o‘rtasidagi bitimga muvofiq amalga oshiriladi. O‘zaro diplomatiya munosabatlarining o‘rnatilishi har doim ham o‘z-o‘zidan vakolatxona ta’sis etishga olib kelavermaydi.

Diplomatik vakilni tayinlash va qabul qilish tartibi akkreditatsiya qilish deb ataladi. Vakolatxona boshlig‘i tayinlanishiga qadar yuboruvchi davlat uning shu lavozimga tayinlanishi to‘g‘risida qabul qiluvchi mamlakatning roziligini (agreman) olishi zarur. Qabul qiluvchi mamlakat sababini izohlamagan holda agreman berishga rozi bo‘lmasligi mumkin. Vakolatxona a’zolari prinsip jihatidan akkreditatsiya qiluvchi davlatning fuqarolari bo‘lishi kerak.

Diplomatik vakolatxonalarning turlariga elchixona va vakolatxona, ulardan quyiroq darajada esa missiya kiradi. Vakolatxona darajasi odatda tegishli davlatlar o‘rtasidagi munosabatlar holati qandayligiga bog‘liq bo‘ladi. Bunda farqlanishlar huquqiy emas, protokol jihatidangina ahamiyat kasb etadi.

Vena konvensiyasida vakolatxona boshliqlari uch toifadan iborat ekani qayd etilgan: qabul qiluvchi davlat davlatlar rahbarlari huzurida akkreditatsiya qilingan elchilar va vakillar; tashqi ishlar vaziri huzurida akkreditatsiya qilingan ishonchli vakillar.

Elchixonaga favqulodda va muxtor elchi, missiyaga esa vakil yoxud ishonchli vakil rahbarlik qiladi. Ishonchli vakilni muvaqqat ishlar bo‘yicha vakildan farqlash joiz, chunki muvaqqat ishlar bo‘yicha vakil elchi yo‘qligida elchixonani vaqtincha boshqarib turishi mumkin.

Maxsus missiya 1969-yilgi Maxsus missiyalar to‘g‘risidagi konvensiyada davlatning maxsus masalalarni hal etuvchi yoxud maxsus topshiriqni bajaruvchi muvaqqat vakolatxonasi sifatida belgilangan.

Diplomatik vakolatxonaning asosiy vazifasi vakil qilib yuboruvchi davlatning vakolatxona joylashgan davlatda vakillik qilishidir. Shuning asosida quyidagi boshqa vazifalar kelib chiqadi: qabul qiluvchi mamlakat hukumati bilan muzokaralar olib borish, o‘z fuqarolari va yuridik shaxslari manfaatlarini himoya qilish, qabul qiluvchi mamlakatdagi shart- sharoitlar va voqea-hodisalar to‘g‘risida o‘z hukumatiga axborot berib borish, iqtisodiyot, madaniyat, fan sohasida hamkorlikni rivojlantirish.