Боб. Бизнес субъекти, ундан манфаатдор тарафлар ва

3-
 
БОБ. БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ВА ҲИСОБОТ ТИЗИМЛАРИ, 
БОШҚАРИШ ВОСИТАЛАРИ ВА МУВОФИҚЛИК.
3.1.
§ 
Бухгалтерия ва бошқа бизнес функциялари ўртасидаги ўзаро 
боғлиқлик.
Ҳисоб
-
китоб ишларининг пайдо бўлиши кишилик жамиятининг вужудга келиш 
ва риволаниб боришига боғлиқдир. Тарихий манбаларнинг хабар беришича 
ибтидоий жамо тизими даврида ҳисоб
-
китобдан фойдаланиш бошланган. Шу 
даврда қабила бошлиғи ўз қабила аъзоларини сақлаб қолиш мақсадида қайси 
фасл қачон келиши, қабиласида қанча одам борлиги ва қабила аъзолари учун 
қанча озиқ
-
овқат жамлаш зарурлиги масалаларини ҳисоб
-
китобини юрити
ш
ган. 
Улар учун ҳисоб
-
китоб воситасини қўл бармоқлари бажарган.
Замонавий бухгалтерия ҳисоби тамойилларининг асосчиларидан бири XV ва 
XVI асрларда яшаган италиялик математик Лука Пачоли ҳисобланади. Лука 
Пачоли болалик даврларида бир савдогар бизнес ёзувларини юритишда ёрдам 
бериб юради. Кейинчалик бухгалтерия ҳисоби унинг учун ҳунарга айланади. 
Ўзининг “Счётлар ва ёзувлар тўғрисида тарактлар” асарида бош китоб ва 
иккиёқлама ёзувни
биринчи марта баён этиб, уни мазмунини изоҳлаб беради.
Бизнесда корхонани бошқариш, белгиланган режаларни бажариш, 
мақсадларига эришиш хўжалик фаолиятини доимий назорат қилиб бориш талаб 
қилинади. Корхона хўжалик фаолиятини доимий равишда назорат қилиш ва
бошқаришнинг энг мақбул воситаси сифатидаги вазифани ҳозиргача бухгалтерия 
ҳисоби
амалга ошириб келмоқда.
Бизнес фаолиятига раҳбарлик ва ишлаб чиқаришни бошқариш мақсадида 
менеджерга ахборотлар зарур бўлиб, олинган маълумотларга баҳо бериш учун 
уларни менежерларга қулай тарзда маълум бир миқдорий кўрсаткичларда 
ифодалаш лозим бўлади. Ундан сўнг бу кўрсаткичлар бошқаришга зарур бўлган 
йўналишда ахборотни гуруҳлаш, корхоналар фаолиятини кейинчалик баҳолаш ва 
ахборотнинг сақланишини таъминлаш ҳамда назорат қилиш мақсадида ҳисобнинг 
тегишли регистрларида рўйхатга олиниши лозим.
Бухгалтерия ҳисоби 
- 
корхона фаолияти хўжалик содир бўлган жараён, 
ходиса, ҳаракатлар тўғрисидаги маълумотлар ва далилларни фойдаланувчилар 
мақбул тарзда етказиш мақсадида регистрларда қайд этиб, таҳлил қилиш ва 
жамлаш бориш усулидир. Бухгалтерия ҳисоби мамлакатлар ижтимоий
-
иқтисодий 
ривожланиш даври талабларига мос равишда доимо ўзгариб борган.
Маълумки, бозор иқтисодиёти шароитида фойда олиш бизнеснинг асосий 
иқтисодий мақсад бўлиб ҳисобланади. Бозор иқтисодиётининг асосий иқтисодий 
қонуни бўлган манфаатдорлик хўжалик фаолияти билан бирга бухгалтерия 
ҳисобининг
ҳам мақсадини белгилаб беради.
Бозор иқтисодиёти шароитида бизнес ҳам ўзига хос функцияларни 
бажаради. Ушбу функциялар бизнеснинг моҳияти ва аҳамиятини белгилаш учун 
хизмат қилади. Бизнеснинг функциялари таркибини қуйидаги чизмада кўриш 
мумкин (19
-
чизма).

---

Баҳо 
функцияси бизнеснинг муҳим функцияларидан бири бўлиб, уни тўғри 
шакллантириш натижа учун ҳисобланади. Маҳсулот, товар ва хизматнинг баҳоси 
таннарх, рақобатчилар нархи, талаб ва таклиф миқдорига боғлиқ бўлади.
Инновация
-
бизнеснинг барқарор ва доимий ривожланишини таъминловчи 
омил ҳисобланади. Бизнес субъектининг инновацион фаолиятга эътиборсизлик 
қилиши уни бозорда рақобатга бардош бераолмаслигига сабаб бўлади.
Худди шунингдек бизнеснинг