|
Raxit sabablari. Patogenezim
Ko’p yillar mobaynida raxitning asosiy sababi
vitamin D tanqisligi deb hisoblangan. Lekin oxirgi yillarda qonda vitamin D
metabo’litlari konsentrasiyasini aniqlash imkoniyati paydo bo’lgandan song D
gipovitaminozi raxit rivojlanishi sabablaridan faqat biri ekanligi aniqlandi. Hozirgi
vaqtda raxitning yetakchi sababi fosfatlar va kalsiy tuzlarining yetishmasligi, lekin
bunda gipokalsiemiyaga qaraganda gipofosfatemiya ko’proq uchrashi va katta
ahamiyatga ega ekanligi qayd etilgan.
Erta yoshdagi bolalarda fosfat va kalsiy
tuzlarining tanqisligi sabablari quyidagilar:
Chala tuqilish (homilaga kalsiy va fosfor tushishi homiladorlikning oxirgi oylarida
ko’payadi)
Noto’g’ri ovqatlantirish natijasida kalsiy va fosforni yetarli darajada organizmga
tushmasligi
Intensiv o'sish davrida minerallarga bo’lgan talabning yuqoriligi (raxit -
osayotgan organizm kasalligi)
Oshqozon - ichak trakti, buyrak, suyaklar orqali fosfor va kalsiy transportining
buzilishi, buning sababi organlar patologiyasi yoki ferment sistemasining yaxshi
rivojlanmaganligidir.
Nomuvofiq ekologik sharoit (organizmda xrom, stronsiy toplanishi, temir,
magniy tanqisligi)
Irsiy moyillik (misol uchun, ohil bolalar qiz bolalarga qaraganda, raxitni og’ir
o’tkazadi, O (І) guruhdagi bolalar raxit bilan kam kasallanadi, A (ІІ) guruhdagilar
ko’proq kasallanadi)
Endokrin buzilishlar (qalqonsimon bez va qalqonsimon bez oldi bezi
funksiyasining buzilishi)
Ekzo- va endogen vitamin D tanqislikligi.
Vitamin D ning organizmdagi almashinuvi juda murakkab jarayo’n. Vitamin Dning
boshlang’ich shakllari - organizmga ovqat bilan tushuvchi ergokalsiferrol (vitamin
D2) va xolekalsiferol (vitamin D3) (vitamin D3 shuningdek, terida UBN ta'sirida
ham hosil bo´ladi) - biologik jihatdan faolligi yetarli emas. Vitamin Dning oraliq
metabo’lit shakl 25-gidroxolekalsiferrolga o’tishi bilan kechuvchi birinchi
gidroksillanishi jigarda yuzaga keladi. 25-gidroxolekalsiferrol birlamchi shakllarga
qaraganda 1,5 - 2 marta faoldir. Keyin 25-gidroxolekalsiferrolning buyrakka
transporti vujudga keladi, u yana gidroksillanishga uchraydi va 1,25-
digidroxolekalsiferrol hamda 24-25-digidroxolekalsiferrol deb nomlanuvchi aktiv
gormonga oxshash metabo’litga aylanadi. Ushbu metabo’litlar qalqonsimon bez
gormonlari bilan fosfor-kalsiy almashinuvida ishtirok etadi.
Vitamin D ekzogen tanqislikligidan tashqari, ichak funksiyasining tugma va
orttirilgan buzilishi (turli xil malabsorbsiyalar), jigar, buyrak, vitamin D
metabolizmining nasliy defekti xam axamiyatga ega. XX-asrning 80-yillarida qonda
vitamin D metabo’litlarining aniqlanishi organizmning bu vitamin bilan haqiqiy
ta'minlanishini aniqlab berdi. Shunisi ajablanarliki ko’p homilador, tuqqan
ayollarda, erta yoshdagi bolalarda raxitning turli xil klinik va bioximik belgilari
bo’lishigaa qaramay, gipovitaminoz D aniqlanmagan. Bu esa o’z navbatida raxit va
gipovitaminoz D bir tushuncha emasligiga asos bo´ladi. Gipovitaminoz vitamin D
ichgan yo’ki ichmagan bolalarda bir xilda uchraydi. Bundan tashqari,
gipovitaminoz D xar doim ham fosfor-kalsiy almashinuvining buzilishi bilan
kechmaydi. Klassik gipovitaminoz D qonda fosforni normal miqdori bilan kechadi,
tipik raxit - bu gipofosfatemiya. Raxit bilan kasallangan bolalarning 15-20%da
qonda vitamin D metabo’litlari pasayishi aniqlangan. Raxit bu kasallik emas, balki,
o'tuvchi, chegaradosh, tanqislik holat - diatezdir. Raxitning "fiziologik asosi"
bo’lib, bola hayotining birinchi yilida suyak to'qimasining 75-80% intensiv
remodellashuvi va suyak tuzilishining elektrostatik boshqarilishini buzuvchi
majburiy gipokineziya hisoblanadi.
Shuni ta'kidlash lozimki, qonda fosfor va kalsiy miqdorini ba'zi gormonlar ham
boshqaradi. Raxitda paratgormon miqdori oshadi, u buyrak kanalchalarida
fosfatlar reabsorbsiyasini kamaytiradi, bir vaqtning o’zida buyrakda vitamin D ning
gidroksillanishini, ichakda kalsiy sorilishini va suyakdan kalsiy rezorbsiyasini
kuchaytiradi va shu yo’l bilan gipokalsiemiyani bartaraf qiladi. Shuningdek
qalqonsimon bez aktivligi o’zgarishi, chunki kalsitonin kalsiyning suyakka o’tishini
va vitamin D ning kam aktiv shaklini yuqori aktiv shaklga o’tishini kuchaytiradi.
Raxitning ishchi tasnifi 1988 yilda Ye.M.Lukyanova va xammualliflar tomonidan
taklif qilingan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
