Бизнес вa тaдбиркорлик олий мaктaби

 
РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАР КОРХОНАЛАРНИНГ КАДРЛАР 
ЗАХИРАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АСОСИ СИФАТИДА 
Атабаев А.Б. – ОБМ тингловчиси
Ходимларни 
бошқариш 
соҳасида 
рақамли 
технологиялар 
ва 
автоматлаштиришдан, шунингдек сунъий интеллектдан фойдаланиш фаолият 
самарадорлигини белгиловчи омилга айланиб бормоқда. Ходимларни ишга 
қабул қилиш, танлаш, ўқитиш, кадрларга мураббийлик қилиш, лавозим ва 
мартабаларини режалаштириш ва баҳолаш каби соҳаларда автоматизациядан 
фойдаланишнинг истиқболлари ва ижобий таъсирининг шубҳасизлиги қайд 
этилмоқда. Ходимлар менежерларининг сунъий интеллектдан фойдаланиш, 
компютерлаштириш ва рақамлаштиришга оид қарашларини диагностика 
қилишга имкон берадиган анкетанинг бир қисми берилган. 
Тадқиқот натижалари шуни кўрсатадики, менежерларнинг аксарияти 
автоматлаштиришнинг 
кадрлар 
бўйича 
мутахассисларини 
одатдаги 
ҳаракатлардан 
озод 
қилиш, 
номзодларни 
қидириш 
жараёнини 
оптималлаштириш, қисқа вақт ичида катта ҳажмдаги маълумотларни таҳлил 
қилиш ва меҳнат унумдорлигини ошириш каби афзалликларини тан олишади. 
Шу билан бирга, кадрлар менежерларининг 55,6% автоматлаштириш, 
рақамлаштириш ва сунъий интеллектни жорий етиш жараёнларини ўзлари учун 

---

728 
иш жойини ва ишларининг барқарорлигини сақлаш нуқтаи назаридан хавфли деб 
ҳисоблашади. Бундай муносабат психологик қаршиликни келтириб чиқариши ва 
замонавий технологияларни жорий этиш самарадорлигини пасайтириши 
мумкин. Тадқиқотларимизнинг бирламчи натижалари кадрлар менежменти 
соҳасида сунъий интеллект, автоматлаштириш, рақамли технологияларни 
босқичма-босқич амалга ошириш зарурлиги тўғрисида хулоса чиқаришга имкон 
берди. 
Бугунги кунда рақамли технологиялар даражаси шундай ривожландики, 
автоматлаштирилган тизимлар ёрдамида инсон ресурсларини бошқариш анча 
самарали бўлиб бормоқда. 
Дастурий таъминот технологиялари ёрдамида кўплаб компаниялар иш 
юритиш, иш ҳақи, вақтни кузатиш ва ҳк. Кўпгина ташкилотлар миқдорий ва 
сифат кўрсаткичлари билан ишлашга имкон берадиган мураккаб ахборот 
тизимларини ишлаб чиқдилар ва муваффақиятли татбиқ этмоқдалар. 
Ходимларни режалаштириш, ходимларнинг лавозим ва мартаба пиллапояларини 
режалаштириш, кадрларни баҳолаш аллақачон автоматлаштирилган.
HR жараёнларини автоматлаштириш тўхтамайди, деярли ҳар куни сунъий 
интеллект 
технологияларидан 
фойдаланган 
ҳолда 
энг 
самарали 
автоматлаштирилган ахборот тизимлари бозорга кириб келмоқда. 
Сунъий интеллект мавзуси бугунги кунда мунозараларнинг энг юқори 
поғонасида деб айта оламиз, чунки кадрлар менежментида аллақачон инсоннинг 
билим функцияларини алмаштирадиган дастурлардан фойдаланишнинг 
муваффақиятли тажрибаси мавжуд. Ва бундан ҳам кўпроқ, улар ходимларни 
бошқариш самарадорлигини оширади. 
Масалан, статистика шуни кўрсатадики, ишга қабул қилиш тўғрисидаги 
қарорларнинг 80% дан ортиғи субъектив фикрга асосланган ҳолда интуитив 
равишда қабул қилинади. Кўпгина ишга ёлловчилар йиғилишнинг дастлабки 60 
сониясида ходимни жалб қилиш тўғрисида қарор қабул қилишади, бу усул 
малакали кадрларни йўқотиш хавфини туғдиради. “Профессионал интервюлар, 
тест синовлари ўтказилгандан ёки ҳатто Баҳолаш маркази каби мураккаб 
баҳолаш технологияларидан фойдаланилганига қарамай, хато эҳтимоли жуда 
катта, бу ўртача 40-45% ни ташкил қилади. Aммо кадрларни жалб қилиш HRнинг 
‘нг муҳим йўналишларидан биридир”1. 
Таққослаш учун, Пйметриcс компаниясига кўра [Денисов, Кардаш, 2018], 
ёллаш жараёнида сунъий интеллект тизимидан фойдаланиш самарадорликни 
40% дан зиёдга оширади, шунингдек интервю пайтида тарафкашлик хавфини 
бутунлай йўқ қилади. 
Танлов жараёнида инсон омили кўпинча даҳшатли натижаларга олиб 
келади, чунки суҳбатдан сўнг номзодларнинг 50% дан ортиғи иш берувчидан 
қўнғироқни қабул қилмайдилар. Номзодлар билан алоқа қилиш жараёнини 
сунъий интеллект тизимига ўтказиш орқали ушбу муаммони бартараф етиш 
мумкин. Aлоқа шундай ташкил етилиши мумкинки, номзод чатботдан жавоб 
1
Толкунова Е.Г. К вопросу о значении психодиагностики для отбора персонала // Управление современной 
организацией: опыт, проблемы и перспективы. 2017. № 2 (8). С. 232-237. 

---

729 
олинганлигини билмайди, лекин у суҳбат натижаси тўғрисида аллақачон билиб 
олади. Иқтидорлар учун маълумотлар базасини шакллантириш ва сақлаш зарур 
бўлганда сунъий интеллект тизимига ишониб топширилиши мумкин бўлган 
функция ҳам бир хил даражада муҳимдир. Сунъий интеллект қобилиятлари 
маълумотлар базаси доимо долзарб бўлиши учун номзодлар ва иқтидорлар 
жамғармаси маълумотларини аниқ киритишга имкон беради. 
Бундан ташқари, сунъий интеллект тизими номзодни ишга қабул қилиш 
тўғрисида қарор қабул қилинган пайтдан бошлаб, у лавозимга киргунга қадар 
ҳамроҳлик қилишга қодир. 
Номзодни маълум бир компанияда ишлаш тўғрисидаги қарорини 
ўзгартирмаслиги учун уни қўллаб-қувватлаш жуда муҳимдир. Aкс ҳолда, 
компания маълум йўқотишларга дуч келади. 
Aмалиёт шуни кўрсатадики, янги ходимнинг деярли барча мослашиш 
жараёни сунъий интеллектга ишониб топширилиши мумкин. Масалан, дастур 
янги ходимни лавозимга тайинланганда унинг одатдаги саволларига жавоб 
бериши, шунингдек уни ташкилотда қабул қилинган асосий ҳужжатлар, ички 
тартиб қоидалари, меъёрлар ва иш жойидаги одатдаги жараёнлар билан 
таништириши мумкин. Бу жорий фаолият харажатларини сезиларли даражада 
камайтиради, чунки янги келганларнинг тахминан 80% биринчи машғулотда, 
машғулотлар пайтида олган маълумотларини эслаб қолмайдилар. 
Кадрларни тайёрлаш ва ривожлантиришнинг сунъий интеллектдан 
фойдаланиладиган инновацион усуллари малакали кадрлар етишмовчилигини 
камайтиришга, ўқитиш учун маблағлардан максимал даражада самарали 
фойдаланишга ёрдам беради, бу эса ходимларнинг янги жамоасини тез ва 
самарали шакллантиришга ёрдам беради. 
Сунъий интеллект қобилиятларни, мотивацияни ҳар томонлама таҳлил 
қилишга, энг самарали ходимларни аниқлашга ва ҳаттоки индивидуал ўқув 
дастурини ишлаб чиқишга қодир. 
“Bersin by Deloitte” компаниясининг асосчиси Жош Берсин, сунъий 
интеллектга асосланган мураббийлик воситаларини яратиш ва синови ҳақида 
тадқиқотлар олиб борган ва тавсифлаб берганлигини кўришимиз мумкин. 
Юқори кўрсаткичларга эга жамоалар тўғрисидаги маълумотларга асосланган 
бундай тизимлар ходимларнинг индивидуал хусусиятларига мослаштирилади. 
Шахсий ва жамоавий муаммолар тўғрисидаги маълумотларни юқори 
натижаларга эришган жамоалар маълумотлари билан таҳлил қилиш, шунингдек 
менежерлар ва раҳбарларнинг мотивацияси таҳлилини қўллаш орқали меҳнат 
унумдорлиги кўрсаткичлари 25 фоизга яхшиланди. 
Бундан ташқари, сунъий интеллект ва замонавий технологиялардан 
фойдаланиш одатдаги ишларни қисқартириши ва мутахассиснинг вақтини 
бўшатишини ҳисобга олиш керак. Ишга қабул қилишни автоматлаштириш 
технологияларини ишлаб чиқувчи “Sever.AI” стартапининг ҳаммуассиси 
Евгений Дворская қуйидаги маълумотларни тақдим етади: «Биз “Sever.AI”да 
ишга қабул қилиш жараёнини компаниянинг индивидуал талабларига биноан 

---

730 
автоматлаштирамиз, шу билан менежернинг ойига 80 соатгача ишини кўпроқ 
стратегик вазифалар учун бўшатамиз»1. 
Россия бозорида сунъий интеллектдан фойдаланиш амалиёти жуда яхши 
натижаларни кўрсатди. hh.ru порталининг 2018 йилдаги маълумотларига кўра, 
Россияда иш берувчиларнинг 10% и ходимлар билан ишлашда сунъий 
интеллектдан фаол фойдаланади, 50% ҳали буни амалга оширмаяпти, аммо уни 
яқин келажакда амалга оширишни режалаштирмоқда ва респондентларнинг 40% 
бу мавзуга умуман қизиқиш билдирмаяпти. Бир қатор соҳа экспертларининг 
сўзларига кўра “...энг муҳими, россиялик иш берувчилар ишга қабул қилиш 
жараёнида HR жараёнлари ва сунъий интеллект ‘лементлари тизимларини 
рақамлаштиришдан фойдаланадилар”2. 
Улар томонидан, камида 5 йиллик иш стажига ега 28 ёшдан 43 ёшгача 
бўлган 36 та HR - менежерлар иштирокида ўтказилган тадқиқотда уларга 
қуйидагича саволлардан иборат анкеталар берилган: 
1) Сизнинг компаниянгиз кадрлар жараёнларини автоматлаштириш ва 
рақамлаштиришдан фойдаланадими? 
2) Сизнинг корхонангиз HR фаолиятида сунъий интеллект тизимларидан 
фойдаланадими? 
3) Сиз ҳозирги пайтда ходимларни бошқариш тизимида рақамлаштириш ва 
автоматизациядан фойдаланиш зарур деб ҳисоблайсизми? 
4) Сизнингча, кадрлар бошқарувида сунъий интеллект тизимларидан 
фойдаланиш керакми? 
5) Сизнингча, автоматлаштириш, рақамлаштириш, сунъий интеллектдан 
фойдаланишга эхтиёж мавжуд бўлган кадрлар фаолиятининг турларини айтинг? 
6) Aгар сиз рақамлаштириш, автоматизация ва сунъий интеллектдан 
фойдаланишни зарур деб ҳисобласангиз, ушбу дастурнинг мумкин бўлган 
афзалликлари, қулайликлари, ижобий жиҳатларини санаб ўтинг. 
7) Сизнингча, рақамлаштириш, автоматлаштириш ва сунъий интеллектдан 
фойдаланиш хавфи, салбий оқибатлари борми? Aгар бор бўлса, уларни 
тавсиблаб беринг. 
Сўров натижаларига кўра, сўровда иштирок этган респондентлар фаолият 
олиб борувчи компанияларнинг атиги 53% кадрлар жараёнларини 
автоматлаштириш ва рақамлаштиришдан фойдаланади. Сунъий интеллект 
тизимлари 
ҳозирда 
тадқиқотчилар 
иштирок 
этган 
компанияларда 
қўлланилмаяпти. 
Шу билан бирга, 88,9% респондентлар ўз компаниялари учун зарур бўлган 
рақамлаштириш, автоматлаштириш ва сунъий интеллектни жорий этишни 
мақсадга мувофиқ деб ўйлашади. 
Кадрлар менежерлари рақамли технологиялар ва автоматлаштиришнинг 
афзалликлари ва афзалликлари қуйидагича бўлиши мумкин деб ҳисоблашади. 
Уларнинг фикрига кўра: 
1
Дворская Е. ИИ в HR: конкуренция с человеком или взаимовыгодное сотрудничество. URL: 
https://vc.ru/future/35297-ii-v-hr-konkurenciya-s-chelovekom-ilivzaimovygodnoe-sotrudnichestvo 
2
Денисов А.Ф., Кардаш Д.С. Анализ практики цифровых технологий в подборе персонала // Экономика и 
управление. 2018. № 6 (152). С. 26-37.

---

731 
- кадрлар бўйича мутахассисларни одатдаги ишлардан озод қилиш (89%); 
- номзодларни қидириш жараёнини оптималлаштириш (75%); 
- қисқа вақт ичида катта ҳажмдаги маълумотларни таҳлил қилиш (75%); 
- меҳнат унумдорлигининг ўсиши (69%) даражада оптималлаштирилиши 
мумкин. 
Шу билан бирга, менежерлар замонавий технологияларни жорий этиш 
мутахассисларнинг 
сезиларли 
даражада 
қисқаришига 
олиб 
келиши 
мумкинлигидан қўрқишади, чунки маълумотларни қайта ишлаш, номзодлар 
тўғрисидаги маълумотларни бирламчи йиғиш, танлов натижаларини таҳлил 
қилиш ва бошқалар бўйича катта ҳажмдаги ишлар автоматлаштирилади. Шу 
муносабат билан, кадрлар менежерларининг 55,6 фоизи автоматлаштириш, 
рақамлаштириш ва сунъий интеллектни амалга ошириш жараёнларини ўзлари 
учун иш жойини ва ишларининг барқарорлигини сақлаш нуқтаи назаридан 
хавфли деб ҳисоблайдилар. 
Кўриниб турибдики, ҳозирги кунда фақат сунъий интеллект ва рақамли 
технологияларни малакали татбиқ этиш ҳозирги вақтда ходимларни бошқариш 
соҳасида меҳнат самарадорлигини ошириши мумкин. Ҳатто илғор кадрлар 
менежерлари автоматлаштиришни ходимларни бошқариш соҳасида мумкин 
бўлган қисқартириш ва кейинчалик иш жойларини йўқотиш учун сабаб деб 
билишади. 
Шундай қилиб, бугунги кунда кўплаб менежерлар ва компаниялар эгалари 
ходимларни бошқариш бўйича бўлимларни ва бўлинмаларни замонавий 
ускуналар ва дастурлар билан етарли даражада жиҳозлаш ҳақида ўйлашлари 
керак, чунки замонавий рақамли иқтисодиёт дунёсида кадрлар фаолиятини 
модернизация қилиш ва ўзгартирмасдан бозорда ўз позицияларини сақлаб қолиш 
мумкин бўлмайди. Бошқа томондан, замонавий технологиялар улар билан 
боғлиқ барча хавфларни минималлаштирадиган тарзда амалга оширилиши 
керак.