Бизнес вa тaдбиркорлик олий мaктaби

ЎЗБЕКИСТОН ТРАНСПОРТ ЛОГИСТИКА ТИЗИМИ ВА УНИ 
РАҚАМЛИ БОШҚАРУВГА ТРАНСФОРМАЦИЯЛАШ 
 
Турсунов А.Ж. – ОБМ тингловчиси 
Транспорт ва логистика соҳасида рақамли иқтисодиётнинг шаклланиши 
ҳозирги замон бизнес-жараёнларининг бир қисми бўлиб, тизим кўрсаткичларини 
ошириш билан боғлиқ. 
Рақамли логистиканинг ривожланиш истиқболлари саноат 4.0 
концепциясини амалга ошириш ва корхона муҳандислигининг янги 
тамойиллари, моделлари ва архитектурасини шакллантириш билан белгиланади.
Ўзбекистон 
Республикасида 
рақамли 
иқтисодиётнинг 
таркибий 
елементларини таҳлил қилиш рақамли технологиялар билан бирга 
ривожланишнинг асосий йўналишларидан бири рақамли логистика даврини 
очиб, юқори самарали транспорт ва логистика тизимларини яратиш ва жорий 
етиш еканлигини кўрсатди. 
Транспорт соҳасини рақамлаштириш, аввало, алоҳида компаниялар ва 
транспорт тармоқларининг жаҳон бозоридаги рақобатбардошлиги масаласидир.
Шу билан бирга, транспорт ва логистика бизнес соҳаларини 
рақамлаштириш ушбу бозорни Интернетнинг рақамли технологиялари, 
блоcкчаин ва бошқа воситалар асосида ўзгартиради. Жаҳон савдо
Ташкилотининг маълумотларига кўра, халқаро таъминот занжиридаги 
тўсиқларни олиб ташлаш глобал ялпи ички махсулотни 5% ва умумий ташишни 
15% га оширади. 
Иқтисодиётнинг барча тармоқларига янги бизнес моделлари ва саноат 
интернетлари 
шаклидаги 
рақамли 
(номоддий) 
активлар 
сифатида 
технологияларнинг охиригача кириб бориши тизим тамойиллари ва интеграция 
жараёнлари асосида шаклланган иқтисодий жиҳатдан муҳим саноат ва 

---

890 
тармоқлараро маълумотларнинг катта массивларини шакллантиришга олиб 
келади. 
Транспорт рақамли ўзгартириш бир қисми сифатида," рақамли логистика" 
тез ўзгарувчан юқори рақобат глобал атроф-муҳит, таъминот тармоқлари ва 
транспорт логистика тизими фаолият мураккаблиги каби рақамли 
иқтисодиётнинг бундай муаммоларга жавоб бериш учун мўлжалланган кўплаб 
корхоналарни ўз ичига олган, истеъмол тахминлар ва талаблар тез ўзгариши, ва 
транспорт ва логистика инфратузилмаси чекланган ресурслари.
Буларнинг барчаси ўзаро боғланган ва мижозлар манфаатларига қаратилган 
бўлиши керак.
Тақсимланган маълумотлар базалари, таснифлагичлари, стандартлари, 
ахборот-коммуникация технологиялари, ва интеграция жараёнлар ва транспорт 
логистика тизими моделлари сунъий яратилган объектлар ва тизим муҳандислик 
усуллари ҳаёт айланишига бошқариш асосида барқарорлик ва мижоз қаратиб 
таъминлайди рақамли шаклга транспорт инфратузилмасини ва транспорт 
жараёнини ўтказиш учун тизим ўзгартириш асосини ташкил қилади
Турли ишлардаги асосий муаммо ташқи муҳитнинг ноаниқлиги (хатарлари) 
билан курашиш, бизнес-жараёнларни бошқариш моделларида тузилмалар ва 
функцияларни сақлаб қолишнинг енг самарали усули сифатида транспорт 
логистики тизимининг ўз-ўзини ташкил етишни бошқариш талаблари ва 
алгоритмларини шакллантиришдир. 
Темир йўл транспортида транспорт ва логистика жараёнлари ва ишлаб 
чиқариш активларининг интеграцияси (терминаллар, омборлар, кўтариш 
ускуналари, прокат станлари ва бошқалар.) фақат алоҳида ишчилар ва 
автоматлаштирилган иш жойлари емас, балки тизим унумдорлигининг юқори 
даражасини 
таъминлайди. 
Транспорт 
логистики 
тизими 
рақамли 
инфратузилмаси бўйича лойиҳалар умумий намуна ҳисобга тўғри вақтда ва 
тўғри жойда муайян истеъмолчи индувидиал хусусиятларини ҳисобга олган 
ҳолда, маълум бир истеъмолчи ва ахборот, катта маълумотлар кенг фойдаланиш 
еътибор беради. 
Ҳозирги адабиётлар таҳлили асосида (3,4) активларни ўзгартиришнинг 
мураккаб логистик моделини шакллантиришнинг енг муҳим муаммоларидан 
бири рақамлаштириш шароитида темир йўл транспортининг транспорт ва 
логистика тизими мисолида аниқлаш мумкин. транспорт логистики тизими 
самарадорлигини ошириш катта даражада нафақат бизнес-жараёнларни янада 
интеграциялашувига, балки ахборот-коммуникация технологиялари, електрон 
хизматлар, жисмоний ва рақамли активлардан фойдаланишга ҳам боғлиқ бўлади. 
2018 йил Май ойида Санкт – Петербург халқаро иқтисодий форумда, етти 
компаниялар ( "РЖД", "Автодор", "Аерофлот-Россия Airlines", "РТ-Invest 
Транспорт тизимлари", "бизнес линиялар", "Засчитаинфотранс" ва "GLONASS") 
"рақамли Транспорт ва логистика" уюшмаси ташкил етиш бўйича шартнома 
имзолади. Унинг вазифаси яратилган ИТ тизимлари фойдаланиш ва транспорт 
ва логистика соҳаларида жадал ривожланишини таъминлайди транспорт 
комплекси, рақамли платформа асосида уларни бирлаштириш, иш даражасида 
харажатларини камайтириш ва транспорт жараёнини давлат тартибга солиш 

---

891 
оптималлаштириш бўлади "РЖД" холдинг компаниясининг рақамли темир йўл 
лойиҳасини амалга ошириш бўйича транспорт бозорининг асосий иштирокчиси 
сифатида ривожланиш стратегияси транспорт ва логистика хизматларининг 
жозибадорлигини 
ошириш 
орқали 
компаниянинг 
барқарор 
рақобатбардошлигини таъминлашни кўзда тутади. "РЖД" рақамли темир йўл 
дастури, умумий стандартларга мувофиқ ўзаро транспорт бозор иштирокчилари 
екотизимни ташкил активлар ва хизматларни (юк ва йўловчи ташиш, 
инфратузилмани бошқариш ва транспорт бошқариш) бошқариш тизимини 
яратиш мумкин ягона рақамли платформа яратиш учун беради. Шу билан бирга, 
темир йўл транспортининг барча қисмларида рақамли технологияларга ўтиш 
қуйидаги йўналишларда бориши керак: 
-
барча аналог тизим ва объектларни декоммиссиялаш, алоқа тизимини 
фақат рақамли технологиялардан фойдаланган ҳолда ишлашга 
алмаштириш;
-
темир 
йўл 
транспортининг 
ахборот 
инфратузилмасини 
ривожлантиришда алоқа тизимидан янада самарали фойдаланишни 
таъминловчи янги телекоммуникация технологияларини жорий етиш; 
-
аналог тезкор ва технологик алоқа тизимларини бутун темир йўл 
тармоғидаги рақамли коммутация тизимлари билан алмаштириш; 
-
мавжуд рақамли тизимларни ишлаб чиқарувчилар ҳисобига ўзаро 
ҳамкорлик ва бошқариш учун умумий стандартлар ва протоколларга 
олиб келиш; 
-
технологик радио алоқани ривожлантириш ва TDM технологияси 
асосида рақамли тизимларга ўтиш ҳамда GSMR рақамли технологик 
радио алоқа стандартини жорий этиш.
1
Концептуал 4D модели ТПС нинг ҳаёт сикли жараёнлари ўртасидаги ўзаро 
таъсирнинг турли босқичлардаги (режалаштириш-операция-ўзгаришлар) тизим 
тамойилларига асосланган бўлиб, у бутун инфратузилмани ўзгартиришнинг 
узлуксиз динамик жараёнини таъминлайди. Ҳозирги вақтда ушбу model ҳозирги 
замон халқаро ва миллий стандартлари билан қўллаб-қувватланмоқда, унда 
турли 
объектларни 
автоматлаштирилган муҳитда интеграциялашнинг 
талаблари, енг яхши амалиётлари ва тамойиллари мавжуд. Шундай қилиб, 
тадбиркорлик фаолиятининг деярли ҳар қандай соҳаларининг тизим 
интеграцияси ҳаёт сикли жараёнида ўзаро таъсирлашувчи елементларни мослаш 
ёрдамида яхлит буюртмачи йўналтирилган транспорт логистики тизими 
доирасида амалга оширилади (Рубик куб принсипи бўйича). 4 модулнинг ҳар 
бири темир йўл транспортининг ягона рақамли инфратузилмаси ва бизнес 
тизимининг ҳаёт даврининг турли босқичларида маҳсулотлар, активлар, 
хизматлар ва жараёнлар тўғрисидаги маълумотлар билан бошқарилади. 
Ушбу тизим асосида юкларни темир йўл орқали тезюрар ташиш, транспорт 
ва технологик жараёнларнинг мослиги ва АТ-сервис тизимлари охирги 
мижозларнинг манфаатларини кўзлаб таъминланиши лозим. Умумий талаблар