846
Халқ таълими тизимида лойиҳавий бошқарув тизимини жорий этишнинг
илмий-тадқиқот усуллари мантиқий, тизимли ёндошувлар, таркибий-
функционал таҳлил, умумлаштириш усули, статистик, гуруҳлаш, намуналар,
таққослаш ва умумлаштириш, шунингдек график ва
жадвал маълумотларини
визуаллаштириш усуллари қўллаш масалалари тадқиқ марказида бўлади.
Юқорида қайд этилганидек, ижтимоий соҳа ва иқтисодиётни модернизация
қилиш ижтимоий муаммоларни ҳал қилиш зарурати ва чекланган ресурслар
билан боғлиқ. Халқ таълими муассасалари фаолиятини ташкил этишнинг
назарий асослари ва амалиётини ўрганиш ижтимоий-иқтисодий жараёнларни
бошқаришда турли хил ёндашувлар мавжуд деган хулосага келишимизга имкон
беради. Т.В.Ускова1 уларнинг асосийлари сифатида тизимли, функционал,
дастурий-мақсадли, лойиҳавий, маркетинг, қийматга йўналтирилган усулларни
ўз тадқиқотларида қайд этган.
Таълим муассасаларини самарали бошқаришнинг энг оммабоп дастурий
мақсадли усули лойиҳавий бошқарув усули бўлиб, нафақат ижтимоий соҳа
объектлари, балки хўжалик юритувчи корхона ва ташкилотларни ҳам
ривожлантиришнинг асосий стратегик устуворликларини бажаришга қаратилган
аниқ мақсадларга эришиш дастурларини, улар таркибидаги лойиҳалар
жамланмасини
шакллантириш, улар бўйича қарорлар қабул қилиш ва амалга
оширишни, ресурсларни талаб қилувчи, ўткир муаммоларни ҳал қилишни, чора-
тадбирларни ишлаб чиқишни, шунингдек мувофиқлаштиришни таъминлайди.
Бироқ, замонавий бозор шароитида молиявий ва бошқа манбаларнинг
концентрацияси масаласида қийинчиликлар юзага келиши мумкин. Бундай
вазият ижтимоий жараёнларни, жумладан таълим ва тарбия муассасаларини
бошқариш ва компаниялар фаолиятига лойиҳавий ёндашув тизимини жорий
этиш долзарблиги ва зарурлигини кучайтиради. Шу билан бирга, лойиҳаларни
бошқаришнинг
илмий-услубий
таъминотининг
етарли
даражада
ривожланмаганлиги, уни давлат органлари ҳамда давлат улуши аксарият
қисмини ташкил этувчи компанияларда қўллашга тўсқинлик қилади ва
ушбу
муаммони ҳал қилишда илмий ҳамжамиятни кенг иштирокини талаб қилади.
Мазкур масалалар қатор олимларнинг илмий-тадқиқот ишларида тадқиқ
этилган.
Жумладан, дастурий-лойиҳа ёндашуви асосида ижтимоий соҳа объектлари
ривожлантириш стратегиясини шакллантириш ва амалга ошириш механизмини
ишлаб чиқишга салмоқли ҳисса қўшганлар. Хусусан, Д.А.Гайнанов2 ўзаро
ҳамкорликнинг ҳар бир даражаси, жумладан стратегик, дастурий ва лойиҳавий
иқтисодий агентларнинг манфаатларини келишиб олиш алгоритмини ишлаб
чиққан. Лойиҳавий бошқарув методологиясининг турли жихатлари Д.Ю. Ревин,
A. Ковалев ва И. Курдюмовнинг3 асарларида келтирилган. Н.Б. Грошевни
1
Ускова, Т. В. Управление устойчивым развитием региона [Текст] / Т. В. Ускова. – Вологда : ИСЭРТ РАН, 2009.
– 355 с.
2
Гайнанов, Д. А. Методологические аспекты реализации программно-проектного подхода в стратегическом
управлении развитием территории // Управление экономикой: методы, модели, технологии. Материалы XV
Международной научной конференции. – В 2 томах. – 2015. – С. 38–42.
3
Ковалев, А. Управление проектом по созданию интернет-сайта [Текст] / А. Ковалев, И. Курдюмов. – М. :
Альпина Паблишер, 2001. – 337 с.
847
тадқиқотларининг предмети эса лойиҳавий бошқарувни компанияларнинг
инновацион фаолиятини иқтисодий тизимга
интеграциялаш шартлари ва
механизмларини баҳолаш масалаларига бағишланган.
Одесса денгиз Aкадемияси Миллий Университети олимлари томонидан
ўтказилган тадқиқот режалаштириш ва лойиҳаларни бошқариш соҳасидаги
восита сифатида лойиҳа ресурслари харитасини тузиш ва сақлаш усулларини
ишлаб чиқишга қаратилган.
Бундан ташқари, муаллиф мумкин бўлган хатарларни ва тегишли
фаолиятни олдиндан аниқлашга имкон берадиган ресурслар ва молиявий
инвестициялар ҳажмидаги ўзгаришларга қараб лойиҳа операцияларининг
таснифини тақдим этган.
В.Н.Лексин
ва Б.Н.
Порфирьев1,
С.В.Последов2,
Е.Савченко3,
Д.A.Синявский4, Н.A. Гончарова, A.A. Гейзер5 давлат бошқаруви ва
давлат
улуши катта бўлган компанияларга нисбатан лойиҳавий бошқарув тизимини
жорий этиш режаларини ишлаб чиқиш билан бир қаторда таълим ва фан
соҳасида ушбу ёндашувдан фойдаланиш муаммоларини тадқиқ этганликларини
кўриш мумкин. А.И.Татаркин ва соханинг бошқа экспертлари хам «...компания-
муассасаларнинг муайян вазифаларини ҳал қилиш учун фақат ва фақат дастурий-
лойиҳавий ёндашувга асосланган бўлиши керак»6 деб таъкидлайдилар.
Компаниялар фаолиятига лойиҳавий бошқарув тизимларини жорий этиш
масалаларига оид чоп этилган нашрлар ва илмий-тадқиқот ишларининг
кўплигига қарамай, бир қатор масалалар ҳали ҳам очиқлигича қолмоқда.
Хусусан, давлат улуши мавжуд бўлган компаниялар фаолиятига лойиҳавий
бошқарув тизимларини жорий этиш, ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш
муаммоларини ҳал қилишда лойиҳавий бошқарувдан фойдаланишнинг услубий
воситалари етарлича ишлаб чиқилмаган.
Бундан ташқари, лойиҳавий бошқарувнинг назарий ва услубий асосларини,
«лойиҳа», «лойиҳани бошқариш» каби таърифларининг аниқ таърифи, дастурий-
мақсадли ва лойиҳавий ёндашувларни ажратиб кўрсатиш, стратегик менежмент
тизимидаги лойиҳаларнинг ўрнини асослаш ва бошқа кўплаб масалаларни
тизимлаштириш зарурати мавжуд.
1
Лексин, В. Н. Проблемы и перспективы использования проектного подхода в управлении развитием российской
Арктики / В. Н. Лексин, Б. Н. Порфирьев // Модернизация. Инновации. Развитие. – 2015. – № 4 (24). – С. 10–18.
2
Последов, С. В. Индикативный подход в проектном управлении развития территории [Текст] / С. В. Последов,
Т. О. Толстых, Д. В. Толстых // Дельта науки. – 2016. – № 1. – С. 40–45.
3
Савченко, Е. Белгородская область: проектное управление для муниципальных инициатив [Текст] / Е. Савченко
// Самоуправление. – 2012. – № 2. – С. 6–7.
4
Синявский, Д. А. Исследование практики управления проектами в органах государственной власти и местного
самоуправления (на примере Владимирской области) [Текст] / Д. А. Синявский, Н. В. Моргунов, Т. Д. Омаров //
Экономика и управление. – 2012. – № 8 (93). – С. 96–100.
5
Гейзер, А. А. Проектное управление инвестициями в сфере образовательных услуг [Текст] / А. А. Гейзер //
Вестник Томского государственного университета. Экономика. – 2008. – № 2. – С. 57–61.
6
Татаркин, А. И. Пространственное развитие региональных и территориальных экономических систем с
использованием программно-проектных подходов [Текст] / А. И. Татаркин // Проблеми економіки. – 2012. – №
3. – С. 71–80.