Biznes boshqaruv asoslari

 
Интернет сайтлари 
www.cbu.uz 
www.gov.uz 
www.lex.uz 
www.mf.uz 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

16- Mavzu: Risk menejmenti 
1.Menejment tavakkalchiligini ko`rib chiqish. 
2. Xorijda sug`urtalanuvchi tavakkalchiliklar.  
3. Xorijda sug`urtalanmaydigan tavakkalchiliklar.
 
Risklarni Analiz qilish 
Istemolchilar  va  bizneslar  tavakkalchiliklarga  qarshi  himoyalash  uchun  sug`urtalaydi.Sug`urta 
qilingan  odam  jarohar  olganda,sog`liqni  saqlash  kerak  bo`lganda  yoki  iqtisodiy  zarar 
yetganda,sig`urta kompaniyalari  bir qismini yoki hammasini to`lab beradi.Sug`urta kompaniyalari 
sug`urta  pulini  narxlarini  qoplash  kerakligini  aniqlashni    ro`yxatga  olishga  suyanadi.Ro`yxatga 
olishlarni aniqlash tavakkalchilik miqdori sug`urta kompaniyalari yuz tutadi va  
Ular hatto kompaniyaning maksimum xarajatlarini qaytishini hisoblab chiqishadi. 
      Garchi  ro`yxatga  olish  iqtisodning  barcha  sohalarida,ko`pgina  ishlar  moliyaviy  xizmat 
bizneslarida  ishlaydi.Ko`pgina  kotiblar  sug`urta  kompaniyalari  va  konsultatsion  firmalarda  
ishlashadi.Kotiblarga korparatsiyalar va davlat va federal hukumatlar ham ish berishadi.Bilim va 
mahoratlarni  ko`rsatib  berish  uchun  ishchilar,hamkasblar  va  mijoz,kotiblar    qator  professional 
imtihonlarni    to`ldirishadi.1988-yildan,  “Ish  Miqdorini  Taqvimi”  kotiblik  ishini  Amerikadagi 
beshta ishdan biri sifatida hisoblab chiqdi.   Tavakkalchilik analizida ish faoliyati qulayliklarini  
tahlil  qilish  :  Tavakkalchilik  analizida  ish  faoliyati  haqida  ko`proq  ma`lumot  olish  uchun 
kutubxona  va  internet  resurslaridan  foydalaning.Yuqoridagi  ish  haqidagi  sarlavhalardan  birini 
tanlang  va  quyidagi  savollarga  javob  bering  :1.Ish  muhitini  qanday  tasovvur  qilasiz?Oddiy  ish 
kunida sodir bo`lishi mumkin bo`lgan misollarni qanram olgan narsalar haqida aytib o`ting. 
2.Bu ish faoliyati sizni qiziqtirdimi?O`zingizni bu ishga  tayyorkash uchun nimalar qilasiz? 
Risk menejmentini  ko`rib chiqish Madsad:-Biznesda uchrachi mumkin bo`lgan risklarni aniqlash. 
-Bizneslar  riskni  hal  qilish  yo`llarini  tasvirlang.  Haqiqiy  hayotga  nazar    Jamie  mobil  telefon 
kioskalari bo`ylab yuribdi,u ikkita muhim qarorga duch keldi.U o`zi xohlagandek xususiyatlarga 
ega  mobil  qurilmani  topdi.Bu    u  kutgan    narxdan  biroz  qimmat  edi,lekin  unda  yetarlicha  pul 
bor.Oylik rejada u xohlagan  xizmatalar bor.Savdogar Jamiega agar  xizmatlarni taminlovchi bilan 
ikki  yillik  shartnoma  tuzsa,u  telefon  narxidan  $100  ni  saqlab  qoladi.Agar  u  bu  vaqt  davomida 
shartnomani bekor qilsa,u kompaniyaga $200 to`laydi.Xizmatlarni taminlovchi  yangi kompaniya 
va  ularning  xizmatlari  unga  yoqishiga  yoki  telefon  ikki  yil  davomida  yetarlicha  ishlashiga 
Jamiening ishonchi komil emas.    Qo`shimcha qilib aytganda, sotuvchi qo`shimcha oylik $4.95 
ga Jamiega himoya rejasini, agar Jamie telefoniga zarar yetsa yoki yo`qolsa qayta almashtirishni 
taklif  etdi.Jamie  hechqachon  telefonini  yo`qotmagan,lekin  u  telefonini  yo`qotgan  bir  qancha 
do`stlarini biladi.U telefonini almashtira olmasligini  biladi.   Jamie aylanib yurganida,u kontrakat 
va qutqaruv rejasi haqida o`ylab yurdi.U yakuniy qarorga kelishdan oldin,narx qarshiligidagi risk 
haqida o`ylab chiqishi kerak.  Riskni aniqlash.Har kuni siz riskka duk kelasiz.Risk bu  yo`qotish 
ehtimolligini orttirish.Siz ko`p turdagi risk va yoqotishlar ehtimolligiga duch kelasiz.Ularning bir 
qanchasi siz uchun juda muhim va uzoq ta`sir qilishi mumkin.Jiddiy kasallik yoki falokatlar ziyon 
yetkazuvchi  risk  sizning  hayotingizga  jiddiy  ta`sir  ko`rsatadi.To`fon,tornado  yoki  yong`in  
uy,bizneslarni  va hatto butun jamiyatga zarar yetishi yoki vayron bo`lishidan tark etilishi mumkin.    
Boshqa  risklar  noqulay  lekin  kam  ta`sir  ko`rsatadi.Agar  siz  yo`l-harakatida  qolib  ketsangiz,siz 
uchrashuvaga  kech  qolishingiz  riski  paydo  bo`ladi.Qachonki  yangi  mahsulot  sotib  olsangiz,siz 
uning narxi ikki haftadan keyin tushib ketishi mumkinligi bo`yicha risk qilasiz.Agar hatto siz juda 
e`tiborli  bo`lsangiz  ham  barcha  yo`qotishlar  va  risklardan  qocha  olmaysiz.Hamon,shaxslar  va 
bizneslar  risklardan  xabardor  bo`lishi  va  yo`qotishlar  ehtimolligini  kamaytirishi  kerak,  ayniqsa  
bular uchun risklar jismoniy va moliyaviy zarar yetkazadi. 
   Risk turlari: 
  Risklarni  ko`rishning  turli  yo`llarni  mavjud.Risk  turlarini  aniqlash  unga  qanday  reja  tuzishga 
yordam beradi.Risk uchun reja tuzish,agar u sodir bo`lsa,uning sodir bo`lishi va kamayishinining  
ta`sirini kamaytiradi.    Iqtisodiy va noiqtisodiy risklar.Iqtisodiy risk moliyaviy yo`qotish  natijasini 
ko`rsadi.Iqtisodiy riskni uch turi mavjud.Shaxsiy(shaxsga oid) risk shaxsiy  yo`qotish sog`liq va 
shaxsiy tinchlik  natijasida yuzaga keladi.Mulk riski pulni,transport va binolarni o`z ichiga qamrab 

---

olganda  shaxs  va  bizneslarning    mulklarini  boshqarishdan  iborat.Javobgarlik  riski    sizning 
harakatingiz tufayli boshqa insonlarga yoki ularning mulklariga zarar yetkazishga oloqadordir. 
   Noiqtisodiy  risklar  noqulay  natija  ko`rsatishi  mumkin,  lekin  moliyaviy  zarar  yetmaydi.Yo`l-
transport  hodisasi  iqtisodiy  riskdir.U  xarajatlardan  tibbiy  yordam,avtomobil  tuzatish  va  baland 
sug`urta  narxlari  kabilarni  keltirib  chiqaradi.Do`stingiz  bilan  maktabda  talent  shousiga 
qatnashishga  qaror  qilganingiz  noiqtisodiy  riskdir.Agar  shou  yaxshi  o`tmasa,  siz  o`zingizni 
noqulay  yoki  xijolatli  ahvolda  qolasiz,lekin  siz  moliyaviy  zarar  ko`rmaysiz.  Sof  va  taxminiy 
risklar.Sof  risk  yo`qotish imkoniyatini ko`rsatadi,lekin yutish uchun imkoniyat yo`q.Shavqatsiz 
ob-havo  sof  riskka  misol  bo`ladi.To`fon  bizneslarga  zarar  yetkazmay  o`tishi  mumkin.Qattiq 
sovuq-to`fon    bizneslarning  yopilishi  va  narxlarni  tushishiga  olib  keladi.Shamol  va  yomg`ir 
binolarga  zarar  yetkazgani  tamirlash narxlari  tufayli qo`shimcha xarajatlarni keltirib chiqaradi.     
Taxminiy risklar ham yutish ham yo`qotishga bo`lgan imkoniyatni ta`minlaydi.Yangi  biznesga 
pul    tikishni  taxmin  qiling.Agar  bu  muvofiqiyatli  bo`lsa,siz  yaxshi  foyda  ko`rasiz.Boshqa 
tomondan,agar  bu    biznes  muvafaqiyatsizlikka  uchrasa,  siz  kiritgan  barcha  pulni  yutqazasiz.   
Boshqariladigan  va  boshqarilmaydigan  risklar.Boshqariladigan  risk  siz  tomoningizdan  qilingan 
harakatni  kamaytiradi  yoki  bartaraf  etadi.O`g`irlikni  oldini  olish  uchun  bizneslar  qo`riqlash 
tizimlarini,qo`riqchilarni  yollash  va  poyezd  ishchilari  ziyrakligini  oshirish  ehtimoliy 
muammolarni    kamaytiradi.Boshqarilmaydigan  risk  sizing  ish-harakarlaringizni    kamaytira 
olmaydi.To`satdan boshlangan qattiq yomg`ir va uzoq davom etgan quruqchilik fermerlar hosiliga 
ta`sir  ko`rsatadi  va  zararni  kamaytirish  kamchilikni  tashkil  etadi.        Ishonchli  va  ishonchsiz 
risklar.Insonlar  o`zini  riskning  yomon  ta`sirlaridan  himoya  qilish  yo`llarini  qidiradi.Himoya 
qilishning oddiy usuli sug`urtalash.Sug`urta  katta ehtimoliy moliyaviy yo`qotishni aniq emasligi, 
aniq  kichik  to`lovlarni    almashtiradi.Agar  ko`p  sonli  insonlar    berilgan  riskka  duch  kelsa  va 
ehtimoliy  yo`qotish  narxlari  oldindan  aytib  beriladi,bu  ishonchli  risk  deyiladi.Agar  risk 
odatdagidek  bo`lmasa  yoki  zarar  ko`rilayotgan  qiymatni  oldindan  aytib  berib  bo`lmasa,  bu 
ishonchsiz risk deyiladi. 
    Riskni hal qilish. Faraz qiling siz va sizning 9 ta do`stingiz, har biringizni yangi golf komplekt 
klubingiz bor.Har bir komplekt $600 dollar atrofida qiymatga ega.Siz  “GolFriendsAssociation” 
(GFA)  shakllaridagi  qarorlarni  qabul    qilasiz.GFA  ning  madsadi  klublardan  biri  o`g`irlanganda 
katta moliyaviy riskni kamaytirishdan iborat.Himoyani ta`minlash uchun har bir a`zo o`g`irlangan 
klub qaytarish uchun pulni teng bo`lishishga rozi bo`lishi kerak.Siz va barcha qaytarish narxiga 
$600ga  rozi.Shuning  uchun  har  bir  guruh  a`zosi  $60  dan  pulni  klub  sug`urta  fondini  qaytarish 
uchun  ajratishadi.Agar  siz  GFA  ning  a`zosi  bo`lmasangiz  va  sizning  klubingiz  o`g`irlatilgan 
bo`lsa,siz umumiy $600 ni yangi klub ochish uchun to`laysiz.A`zo bo`lganingizda klubni qaytarish 
uchun $60 to`laysiz.14-1-jadval a`zo  va a`zo emaslarning narxlarini ko`rsatib beradi.      Sug`urta 
fondini teng taqsimlash har bir a`zo uchun biroz iqtisodiy zarar yetkazadi.Bu yo`lda,guruh a`zolari 
risk  iqtisodiy  yo`qotishni  bo`lishib  bir-biriga  yordam  beradi.    Har  bir  kishi  riskka  duch 
keladi.Ko`pgina  risklar,agar  yo`qotishlar  qattiq  bo`lsa    moliyaviy  zarar  yoki  ehtimoliy  falokat  
natijasida yuzaga keladi.Yakkar shaxslar va bizneslar ular duch keladigan risklarni va  ehtimoliy 
yo`qotishlarni qanday hal qilish  kerakligini aniqlashi lozim. 2-jadval risklarni hal qilishni to`rtta 
usulini ko`rsatadi:oldini olish,ko`cherish,sug`urta va taxmin qilish.