Biznes boshqaruv asoslari

 
 

---

4.  Moliyaviy prognozlashtirish. 
Situatsion tahlil va prognozlashtirish usuli asosida qattiq yoki funksional determinatsiyalashgan 
bog’liqlikni  o’rganishga  mo’lljallangan  model  yotadi.  Bu  modeldan  foydalanish  va  unga  turli 
omillar  prognoz  ko’rsatkichlarini  qo’yish  bilan  masalan,  realizatsiyadan  tushum,  aktivlarning 
aylanuvchanligi, , moliyaviy bog’liklik darajasi kabi ko’rsatkichlar orqali samaradorlikning asosiy 
ko’rsatkichlaridan  biri-  xususiy  kapital  retabelligi  ko’rsatkichining  prognoz  ko’rsatchiklarini 
aniqlash  mumkin.  Rejalashtirilayotgan  loyiha  bo’yicha  mumkin  bo’lgan  natijalarning  prognozi 
quyidagi formula orqali amalga oshiriladi: 
n 

 Pk=1;                     (1) 
K=1 
(1)
 
formula orqali asosiy mezonlar aniqlanadi(masalan, kutilayotgan foydani maksimallashtrish) 
 n 
E(R)=

Rk*Pk--max;          (2)   
 
 
 
 
 
         K=1 
Mazkur  formula  orqali  korxona  uchun  ma’lum  mezonlar  asosida  samarali  muqobil 
variantlar  tanlab  olinishi  mumkin.Mazkur  formulalar  asosida    «Azat»  xususiy  ishlab  chiqarish 
firmasi  tomonidan  amalga  oshiriladigan  investitsiya  loyihasining  ma’lum  mezonlarini  ko’rib 
chiqamiz. Korxona qo’shimcha ishlab chiqarish vositalarini jalb qilish uchun 2 alternativ variantga 
ega.  Buning  uchun  M1  stanokni  yoki  M2  stanokni  sotib  olish  bo’yicha  moliyaviy  qaror  qabul 
qilish masalasi oldinga tashlandi. M2 stanok mahsulot birligiga kam chiqim va daromad ko’proq 
keltiradi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
jadval. 
Ko’rsatkichlar 
Doimiy xarajatlar 
Mahsulot 
birligiga 
operatsion daromad 
M1 stanok 
15 000 
20 
M2 stanok 
21 000 
24 
 
Qarorlar daraxti yordamida quyidagi hisob kitoblar amalga oshiriladi. 
Moliyaviy menedjer stanoklar vositasida ishlab chiqariladigan yillik tovarlarga bo’lgan talabni 
o’rganadi va yillik mahsulot ishlab chiqarish ehtimolligi quyidagicha aniqlanadi: 
X1 = 1200 birlik miqdorda  0,4  ehtimollik bilan; 
X2 = 2000 birlik miqdorda  0,6 ehtimollik bilan; 
 
 
 
 
 
   
 
 
0,4   1200 
20x1200-15000 = 90000 ming s. 
   A
1   
M
1
 
 
0,6   2000 
20x2000-15000 = 25000 ming s. 
 
 
 
 
   A
2   
M
2
 
 
0,4   1200 
24x1200-21000 = 7800 ming s. 
 
 
0,6   2000  
24x2000-21000 = 2700 ming s. 
 
 
 
Yuqorida  keltirilgan  chizma  ma’lumotolari  asosida  har  bir  loyiha  bo’yicha  kutiladigan 
matematik daromadni hisoblashimiz mumkin: 
Ye(R1) =9000* 0,4 + 25000*0,6 = 18600 ming sum; 
     Ye(R2) = 7800*0,4  + 27000*0,6 =19320 ming sum. 
Demak M2 stanokni sotib olish bo’yicha ko’zlangan variant iqtisodiy jihatidan samaraliroq  
hisoblanadi.  Mazkur  usul  menejerlarning  turli  sohalarida  foydali  hisoblanadi.  Masalan, 
boshqarish  hisobida  kapital  qo’yilmalar  budjetini  tuzishda  va  xususan,  qimmatli  qog’ozlar 
bozorini tahlil qilishda samara beradi.  
Tijorat  korxonalarida  faoliyatning  asosiy  maqsadlaridan  biri  foyda  hisoblanishi  bilan 
rejalashtirish  jarayonida  ham  rejali  foydani  aniqlash  muhim  hisoblanadi.Hozirgi  sharoitda 
O’zbekiston  Respublikasi  mahsulot  ishlab  chiqarishni  rejalashtirishda  assortiment  hisob  kitob 

---

usulidan  keng  foyalaniladi.  Realizatsiyadan  tushum  va  foydani  rejalashtirish  assortiment  hisob 
kitob usulida aniqlanishining quyidagi ma’lumot asosida ko’rib chiqamiz. 
Assortiment hisob kitob usulida tovar realizatsiyasidan tushgan tushum va foydani aniqlanishi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Maxsulotning 
nomi 
Realiza
tsiya 
xajmi. 
donalar
da 
1 
donasinin
g 
ulgurji 
narxi. sum 
Ulgurji 
narxlardagi 
realizatsiya 
xajmi  ming 
sum 
Bitta 
maxsulotn
ing  rejali 
tannarxi, 
sum 
Realizatsi
ya kilingan 
maxsulot 
tannarxi, 
ming sum 
Rejalas
htirilga
n 
realizat
siyadan 
foyda, 
ming 
sum. 
1- maxsulot turi 
150000  130 
19500 
95 
18050 
1450 
2- maxsulot turi 
40000 
300 
12000 
220 
8800 
3200 
3- maxsulot turi 
200000  215 
43000 
160 
32000 
11000 
Jami 
- 
- 
74500 
- 
58850 
15650 
Manba: «A» kichik i-ch korxonasining ma’lumotlari asosida tayyorlandi. 
S mahsulot ishlab chiqarish va uni bozorlarda sotish miqdori va narxlari realizatsiyadan tushum, 
mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari va foydani rejalashtirish uchun asos hisoblanadi. 
Yuqoridagi  realizatsiyadan  tushum,  xarajatlar  va  foydani  rejalashtirish  usuli  aksariyat 
hollarda  to’g’ridan  to’g’ri  hisoblash  deb  ham  ataladi.  Tahlil  qilinayotgan  korxonada 
rejalashtirilayotgan 3 turdagi mahsulot bo’yicha tushum bozor prognozlari asosida 74500 ming 
sumni tashkil qiladi. Mahsulot tannarxiga kiritiladigan xarajatlar esa 58850 ming sum miqdorda 
rejalashtirilgan. Umuman kuzatishlar natijasida 3 turdagi mahsulotlar asosida tashkil qilinadigan 
ishlab chiqarish prognoz ko’rsatkichlari 2 va 3 turdagi mahsulot ko’proq foyda olish imkoniyatlari 
mavjudligini  ko’rsatmokda.  2  turdagi  maxsulot  ishlab  chiqarish  biriligining  kamligiga  asosiy 
sabab  bozordagi  talabni  qondirish  imkoniyatlari  hisobga  olingan.  Albatta  mazkur  faoliyat  turi 
korxona  uchun  sezilarli  moliyaviy  resurslarni  jalb  qilishni  talab  qiladi.  Loyihalar  bo’yicha 
investitsiya resurslarini jalb qilish va ularni ishlab chiqarish jarayoni uchun avanslangan kapitalga 
aylantirishda mablag’lar  manbalari  moliyaviy resurslarni shakllantirishga  bog’liq bo’ladi.  Ayni 
vaqtda bunday moliyaviy resurslarni jalb qilishning qator moliyaviy instrumentlari mavjudki ular 
yordamida  qarz  mablag’larni  korxonalar  manfaatlari  uchun  boshqarish  imkoniyatlari 
shakllantirilmoqda.  Moliyaviy  taxminlashtirish  yakunida  erkin  pul  oqimi  (EPO)  miqdori  ham 
aniqlanadi: 
 
EPO  –  mazkur  yilda  yaratilgan  pul  oqimidan  qo’shimcha  kapital  xarajatlar  va  ishchi  kapital 
ehtiyojlari ayirmasi ekanligini unutmaslik zarur. 
Ko’pchilik  korxonalar  o’zlarinig  mablag’ga  bo’lgan  ehtiyojlarini  balans  hisobotlarini  loyihalab 
aniqlasalarda, koeffitsientlar o’zgarmagan holda quyidagi formuladan foydalanish mumkin: 
 
Qo’shimcha 
mablag’ga extiyoj 
= 
Aktivlarning 
o’sishiga talab 
- 
Passivlarning 
spontan o’sishi 
- 
Taksimlanmagan 
foydaning o’sishi