4. Moliyaviy prognozlashtirish.
Situatsion tahlil va prognozlashtirish usuli asosida qattiq yoki funksional determinatsiyalashgan
bog’liqlikni o’rganishga mo’lljallangan model yotadi. Bu modeldan foydalanish va unga turli
omillar prognoz ko’rsatkichlarini qo’yish bilan masalan, realizatsiyadan tushum, aktivlarning
aylanuvchanligi, , moliyaviy bog’liklik darajasi kabi ko’rsatkichlar orqali samaradorlikning asosiy
ko’rsatkichlaridan biri- xususiy kapital retabelligi ko’rsatkichining prognoz ko’rsatchiklarini
aniqlash mumkin. Rejalashtirilayotgan loyiha bo’yicha mumkin bo’lgan natijalarning prognozi
quyidagi formula orqali amalga oshiriladi:
n
Pk=1; (1)
K=1
(1)
formula orqali asosiy mezonlar aniqlanadi(masalan, kutilayotgan foydani maksimallashtrish)
n
E(R)=
Rk*Pk--max; (2)
K=1
Mazkur formula orqali korxona uchun ma’lum mezonlar asosida samarali muqobil
variantlar tanlab olinishi mumkin.Mazkur formulalar asosida «Azat» xususiy ishlab chiqarish
firmasi tomonidan amalga oshiriladigan investitsiya loyihasining ma’lum mezonlarini ko’rib
chiqamiz. Korxona qo’shimcha ishlab chiqarish vositalarini jalb qilish uchun 2 alternativ variantga
ega. Buning uchun M1 stanokni yoki M2 stanokni sotib olish bo’yicha moliyaviy qaror qabul
qilish masalasi oldinga tashlandi. M2 stanok mahsulot birligiga kam chiqim va daromad ko’proq
keltiradi.
jadval.
Ko’rsatkichlar
Doimiy xarajatlar
Mahsulot
birligiga
operatsion
daromad
M1
stanok
15 000
20
M2 stanok
21 000
24
Qarorlar daraxti yordamida quyidagi hisob kitoblar amalga oshiriladi.
Moliyaviy menedjer stanoklar vositasida ishlab chiqariladigan yillik tovarlarga bo’lgan talabni
o’rganadi va yillik mahsulot ishlab chiqarish ehtimolligi quyidagicha aniqlanadi:
X1 = 1200 birlik miqdorda 0,4
ehtimollik bilan;
X2 = 2000 birlik miqdorda 0,6
ehtimollik bilan;
0,4 1200
20x1200-15000 = 90000 ming s.
A
1
M
1
0,6 2000
20x2000-15000 = 25000 ming s.
A
2
M
2
0,4 1200
24x1200-21000 = 7800 ming s.
0,6 2000
24x2000-21000 = 2700 ming s.
Yuqorida keltirilgan chizma ma’lumotolari asosida har bir loyiha bo’yicha kutiladigan
matematik daromadni hisoblashimiz mumkin:
Ye(R1) =9000* 0,4 + 25000*0,6 = 18600
ming sum;
Ye(R2) = 7800*0,4 + 27000*0,6 =19320 ming sum.
Demak M2 stanokni sotib olish bo’yicha ko’zlangan variant iqtisodiy jihatidan samaraliroq
hisoblanadi. Mazkur usul menejerlarning turli sohalarida foydali hisoblanadi. Masalan,
boshqarish hisobida kapital qo’yilmalar budjetini tuzishda va xususan, qimmatli qog’ozlar
bozorini tahlil qilishda samara beradi.
Tijorat korxonalarida faoliyatning asosiy maqsadlaridan biri foyda hisoblanishi bilan
rejalashtirish jarayonida ham rejali foydani aniqlash muhim hisoblanadi.Hozirgi sharoitda
O’zbekiston Respublikasi mahsulot ishlab chiqarishni rejalashtirishda assortiment hisob kitob
usulidan keng foyalaniladi. Realizatsiyadan tushum va foydani rejalashtirish assortiment hisob
kitob usulida aniqlanishining quyidagi ma’lumot asosida ko’rib chiqamiz.
Assortiment hisob kitob usulida tovar realizatsiyasidan tushgan tushum va foydani aniqlanishi.
Maxsulotning
nomi
Realiza
tsiya
xajmi.
donalar
da
1
donasinin
g
ulgurji
narxi. sum
Ulgurji
narxlardagi
realizatsiya
xajmi ming
sum
Bitta
maxsulotn
ing rejali
tannarxi,
sum
Realizatsi
ya kilingan
maxsulot
tannarxi,
ming sum
Rejalas
htirilga
n
realizat
siyadan
foyda,
ming
sum.
1- maxsulot turi
150000 130
19500
95
18050
1450
2- maxsulot turi
40000
300
12000
220
8800
3200
3- maxsulot turi
200000 215
43000
160
32000
11000
Jami
-
-
74500
-
58850
15650
Manba: «A» kichik i-ch korxonasining ma’lumotlari asosida tayyorlandi.
S mahsulot ishlab chiqarish va uni bozorlarda sotish miqdori va narxlari realizatsiyadan tushum,
mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari va foydani rejalashtirish uchun asos hisoblanadi.
Yuqoridagi realizatsiyadan tushum, xarajatlar va foydani rejalashtirish usuli aksariyat
hollarda to’g’ridan to’g’ri hisoblash deb ham ataladi. Tahlil qilinayotgan korxonada
rejalashtirilayotgan 3 turdagi mahsulot bo’yicha tushum bozor prognozlari asosida 74500 ming
sumni tashkil qiladi. Mahsulot tannarxiga kiritiladigan xarajatlar esa 58850 ming sum miqdorda
rejalashtirilgan. Umuman kuzatishlar natijasida 3 turdagi mahsulotlar asosida tashkil qilinadigan
ishlab chiqarish prognoz ko’rsatkichlari 2 va 3 turdagi mahsulot ko’proq foyda olish imkoniyatlari
mavjudligini ko’rsatmokda. 2 turdagi maxsulot ishlab chiqarish biriligining kamligiga asosiy
sabab bozordagi talabni qondirish imkoniyatlari hisobga olingan. Albatta mazkur faoliyat turi
korxona uchun sezilarli moliyaviy resurslarni jalb qilishni talab qiladi. Loyihalar bo’yicha
investitsiya resurslarini jalb qilish va ularni ishlab chiqarish jarayoni uchun avanslangan kapitalga
aylantirishda mablag’lar manbalari moliyaviy resurslarni shakllantirishga bog’liq bo’ladi. Ayni
vaqtda bunday moliyaviy resurslarni jalb qilishning qator moliyaviy instrumentlari
mavjudki ular
yordamida qarz mablag’larni korxonalar manfaatlari uchun boshqarish imkoniyatlari
shakllantirilmoqda. Moliyaviy taxminlashtirish yakunida erkin pul oqimi (EPO) miqdori ham
aniqlanadi:
EPO – mazkur yilda yaratilgan pul oqimidan qo’shimcha kapital xarajatlar va ishchi kapital
ehtiyojlari ayirmasi ekanligini unutmaslik zarur.
Ko’pchilik korxonalar o’zlarinig mablag’ga bo’lgan ehtiyojlarini balans hisobotlarini loyihalab
aniqlasalarda, koeffitsientlar o’zgarmagan holda quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
Qo’shimcha
mablag’ga extiyoj
=
Aktivlarning
o’sishiga talab
-
Passivlarning
spontan o’sishi
-
Taksimlanmagan
foydaning o’sishi
Do'stlaringiz bilan baham: 
