Biznes boshqaruv asoslari

Rejalashtirishning zarurati 
 
 
 
 
Qayerda, qachon, qanday va kim uchun 
mahsulot 
ishlab chiqarish va sotishni aniqlash; 
 
 
Qo’yilgan maqsadga erishish uchun qanday resurslar 
zarurligini aniqlash; 
 
 
Jalb qilingan resurslardan samarali foydalanishni 
ta’minlash  
 
 
 
Moliyaviy rejalashtirishning aniq vazifalarini moliya siyosati aniqlab beradi. Ular tarkibiga 
quyidagilar kiradi: rejali topshiriqlarni bajarish uchun zarur bo’lgan moliyaviy resurslar miqdori 
va  ularning  manbalari;  xarajatlarni  iqtisod  qilish  va  daromad  rezervlarini  oshirishni  aniqlash; 
markazlashgan va markazlashmagan fondlar o’rtasidagi taqsimlashlarni optimal yo’llarini qidirib 
topish  va  boshqalar.Bozor  iqtisodiyoti  moliyaviy  rejalashtirishni  rad  etmaydi.  Ammo,  bozor 

---

munosabatlari  rejali  iqtisodiyotga  qaraganda  rejalashtirishni  egiluvchan,  ya’ni  davr  talabiga 
moslab o’zgartirib boradi. Boshqarishning mohiyatini shakllantiruvchi qator yondashuvlar bizga 
ma’lum bo’lib boshqarish tizimi elementlari sifatida rejalashtirish, operativ boshqarish va nazorat 
tizimlarini yuqorida ko’rib o’tdik. Masalan, P.Durker boshqarishning umumiy funksiyalari ketma 
ketligini:  rejalashtirish,  nazorat,  tashkil  qilish,  kommunikatsiya,  motivatsiya  kabi  elementlarini 
keltiradi.    Moliyaviy  rejalashtirish  bir  nechta  uslublarga  tayangan  holda  amalga  oshiriladi. 
Shulardan asosiylari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: 
1. 
 
Ekstrapolyatsiya usuli; 
2. 
 
Normativ usuli; 
3. 
 
Matematik modellashtirish usuli. 
Ekstrapolyatsiya  usuli
ning  mohiyati  shundaki,  o’tgan  hisobot  davrining  moliyaviy 
natijalaridan xulosa chiqarib kelgusi hisobot  yili  uchun moliyaviy rejani tuzishni ko’zda tutadi. 
Moliyaviy  ko’rsatkichlarning  prognoz  va  rejali  hisob  kitoblari  turli  usullardan  foydalanishga 
asoslanadi.  Ekstrapolyatsiya  usuli  moliyaviy  ko’rsatkichlar  va  ularning  dinamik  o’zgarishlariga 
asoslanadi. Moliyaviy ko’rsatkichlar hisobot yilidagi ko’rsatkichlar asosida amalga oshiriladi.  
Normativ  usul
da,  belgilangan  norma  va  normativlardan  foydalanish  ko’zda  tutiladi. 
Masalan:  byudjet  muassasalarida  1-sinfda  nechta  bola  o’qishi  lozim,  sanatoriyada  qancha  joy 
bo’lishi  kerak  va  h.k.
Matematik  modellashtirish 
usulida  real  iqtisodi  va  ijtimoiy  jarayonlarni 
takrorlovchi moliyaviy modellar tuzish orqali amalga oshiriladi.Moliyaviy resurslarni manbalarini 
ulardan  foydalanish  bilan  muvofiqlashtirish  asosidagi  rejalashtirish  jarayoni  balans  usuli 
hisoblanadi.Moliyaviy reja va unig turlari. Rejalashtirish miqdoriy va sifat tavsifidagi maqsadlarni 
ishlab chiqish va qabul qilish hamda ularga erishishning samarali yo’llarini aniqlash jarayonlarini 
o’zida  aks  ettiradi.  «Maqsadlar  daraxti»  shaklida  ishlab  chiqilgan  maqsadlar  boshqarishning 
mazkur darajasida muhim hisoblangan ko’rsatkichlar tizimida hisob-kitoblar imkoniyati bo’yicha 
tavsiyalanadi. Rejalashtirish jarayonidagi boshqaruv qarorlari moliyaviy axborotlarni tahlil qilish 
natijalari asosida qabul qilinadi.Makro va mikro darajada moliyaviy rejalashtirishning zarurligini 
bir  qancha  sabablari  mavjud  bo’lib,  bizning  fikrimizcha,  kelajakdagi  faoliyat  va  natijalarning 
mavhumligi,  rejaning  yo’naltiruvchanlik  rolini  mavjudligi,  iqtisodiy  shart  sharoitlarning 
optimallashtirilishi hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasidagi hozirgi iqtisodiy vaziyat davlat va 
korxonalar moliyasidagi rejalashtirish jarayonlarida ma’lum mukammalashuvlar amalga oshirilish 
zaruratini keltirib chiqaradi.   Rejalashtirish jarayonida yuqorida keltirilgan har qaysi usullardan 
foydalaniladi.  Masalan,  budjetni  rejalashtirish  jarayonida  bir  vaqtning  o’zida  ekstrapolyatsiya 
usulidan  ham  foydalaniladi  va  shuningdek  byudjet  xarajatlari  va  daromadlarini  rejalashtirishda 
ularning  balansligi  ta’minlanishi  lozim.  Shuning uchun  xarajatlar  va  daromadlarning  farqlarini 
qoplash  maqsadida  defitsitni  moliyalashtirish  manbalari  ham  rejalashtiriladi.Moliya  tizimining 
barcha  bo’g’inlari  o’ziga  xos  moliyaviy  rejaga  egadir.  Tijorat  asosida  faoliyat  yurituvchi 
korxonalarda  moliyaviy  reja  daromad  va  xarajatlar  balansi  shaklida  shakllantiriladi.  Moliyaviy 
reja korxonaning daromad va xarajatlarini bog’lovchi oldindan qo’yilgan moliyaviy maqsadlarga 
erishish  usullarini  tavsiflovchi  hujjatdir.  Moliyaviy  rejalashtirish  jarayonida  korxonaning 
moliyaviy maqsadlari aniqlanadi, korxonaning joriy moliyaviy holatiga o’rnatilgan maqsadlarning 
muvofiq  kelish  darajasi  o’rnatiladi,  o’rnatilgan  maqsadlarga  erishishga  yo’naltirilgan  faoliyat 
ketma  ketligi  shakllantiriladi.Moliyaviy  reja  moliya  tizimining  barcha  bo’g’inlariga  xosdir. 
Chunonchi, davlat moliyasi darajasida davlatning asosiy daromadlari va xarajatlari balansi sifatida 
budjet loyihasi ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. 
Xo’jalik  sub’ektlari  darajasida  daromadlar  va  xarajatlar  balansi  shaklida  moliyaviy  reja 
tuziladi. Moliyaviy rejalashtirish asosida strategik va ishlab chiqarish rejalari yotadi. 
 
 
 
 
 
 
 

---