Biz klimat o’zgeriwin toqtata alamizba?

Óz náwbetinde sirtqi faktorlar 2 toparǵa bólinedi: astronomik faktorlar hám geofizik faktorlar.

• Óz náwbetinde sirtqi faktorlar 2 toparǵa bólinedi: astronomik faktorlar hám geofizik faktorlar.
• Astronomik faktorlarǵa: quyashtiń jaqtiliq beriwi, Quyash sistemasinda Jer orbitasiniń halati hám Jer orbital háreketi, Jer oǵiniń orbita tegizligine salistirmali qiyaliǵi hám óz kósheri átirapinda aylaniw tezligi.
• Geofizik faktorlar 2 bńlinedi sirtqi geofizik faktorlar hám
• ishki geofizik faktorlar
• Sirtqi geofizik faktorlarǵa: Jerdiń massasi hám ólshemleri, oniń óz kósheri átirapinda унинг aylaniw tezligi, Jerdiń gravitatsion maydani hámde oniń anomaliyalari, magnit maydani, Jer tómengi qatlamindaǵi vulkanlardi keltirip shiǵariwshi protsessler, issiliqtiń geotermal aǵimlari hám basqalar.

Ishki geofizik faktorlar iqlim sistemasiniń ayriqsha bólimleri hám olar arasindaǵi óz-ara tásir nizamliqlari ushin sáykes. Bul toparǵa atmosfera qurami, okeanlar hám materikler bólistiriliwi, quruqliq beti hám okean túbi relfi, okeanniń massasi hám qásiyeti, ósimlik, qar hám muz qaplami, okean hám atmosferadaǵi tsirkulyatsiya protsessleri kiredi.

• Ishki geofizik faktorlar iqlim sistemasiniń ayriqsha bólimleri hám olar arasindaǵi óz-ara tásir nizamliqlari ushin sáykes. Bul toparǵa atmosfera qurami, okeanlar hám materikler bólistiriliwi, quruqliq beti hám okean túbi relfi, okeanniń massasi hám qásiyeti, ósimlik, qar hám muz qaplami, okean hám atmosferadaǵi tsirkulyatsiya protsessleri kiredi.
• Ishki geofizik faktorlar «parnik effektк» tiń payda boliwinda tiykarǵi rol oynaydi. Suw puwi bolmaǵanda Jerdegi temperatura 25°C tan pást bolar edi. Uglerod dioksidi gazi bolmaǵanda bolsa Jerdegi temperatura 6°C tan pást bolar edi. Ozonda úlken áhmiyetke iye. Ol ultrafiolet nurlar radiatsiyasin toliq jutip, stratasferada iqlim rejimin qáliplestiredi.

Jer sirti dúzilisiniń bir jinsli emesligi menen baylanisli bolǵan hám qisqa araliqta belgili dárejede ózgeretuǵin iqlimniń jergilikli qásiyetleri mikroiqlim dep ataladi. Basqasha aytqanda, mikroiqlim-bul fatsiya iqlimi, yaǵniy geografiyaliq landshaft ishindegi úlken bolmaǵan, máselen, dala, tóbeshik, toǵay shetleri, kól jaǵalawlari, qalaniń bir bólimi basqalardiń iqlimi. Mikroiqlimiy parqlar hawaniń jer sirtina jaqin qatlamlarda (100-250 m) júzege kelgenligi ushin kópshilik jaǵdayda mikrpiqlim dep jer sirtina jaqin hawaniń iqlimi túsiniledi.

• Jer sirti dúzilisiniń bir jinsli emesligi menen baylanisli bolǵan hám qisqa araliqta belgili dárejede ózgeretuǵin iqlimniń jergilikli qásiyetleri mikroiqlim dep ataladi. Basqasha aytqanda, mikroiqlim-bul fatsiya iqlimi, yaǵniy geografiyaliq landshaft ishindegi úlken bolmaǵan, máselen, dala, tóbeshik, toǵay shetleri, kól jaǵalawlari, qalaniń bir bólimi basqalardiń iqlimi. Mikroiqlimiy parqlar hawaniń jer sirtina jaqin qatlamlarda (100-250 m) júzege kelgenligi ushin kópshilik jaǵdayda mikrpiqlim dep jer sirtina jaqin hawaniń iqlimi túsiniledi.
• Máselen, shamal tárepke qarap turǵan janbayirlarda gúllew 1-2 hápte keshrek baslaniwi múmkin.
• Temperatura amplitudalari batiq relefda artadi hám tóbeshiklerde ústinde kemeyedi. Ásirese úlken pariqlar minimal temperaturalarda gúzetiledi. Pútkilley minimumlar parqlari 15° ǵa jetiwi múmkin.