Bitum yoki qatron va suvdan tashkil topgan suyuq material emul`siya deb ataladi

MAVZU: Bitum va qatronli bog’lovchilar va ular asosida olinadigan materiallar

Reja:

1. 
   Bitumliemul`siyalarxaqidaumumiyma`lumotlar
   
2. 
   Bitumliyo`lemulsiyasigaqo`yiladigantalablar.
   

BITUMLIEMUL`SIYALARXAQIDAUMUMIYMA`LUMOTLAR
Bitum yoki qatron va suvdan tashkil topgan suyuq material emul`siya deb ataladi.Emul`siyalarminaralmateriallaryuzasidatezyoyilishibilanorganikmahsulotni30%gachatejashimkoniniberadi.
Bitum va qatron emul`siyalari muhit tuzilishiga ega bo`lib, suv va bitum (qatron)zarrachalari esa faza ro`lini bajaradi. Yo`l emulsiyalarida bitum (qatron) tahminan 1mkkattalikda bo`lib, muhit tuzilishining 50-60 %ni tashkil etadi. Agar ularni miqdori 70%bo`lsabunday emul`siyayuqorikonsentratsiyaliemul`siyadeyiladi.Bitum (qatron)qutubsiz modda bo`lib, qutibni suyuqlikda (suvda) erimaydi. Shuning uchun ularsiz suvbilan kalloidmuhit tuzilishinihosilqiladi.

Rasm
Emul`siyaning ikki turi, yani to`ri va teskari turi mavjud. Tug`ri emul`siya uchundispersmuhitvazifasiniemul`garotningsuvlimuhitibajaradi,dispersiyalanganmoddalarning dispers fazasi kattaligi 1mk bo`lgan bitum yoki qatronning ximoyalovchiemulgator qatlamidan iborat. To`rg`ri yo`l emul`siyalari ishqori va nordon, yuqori vanormal konsentratsiyalibo`lishimumkin.
Teskari emul`siyalarda dispers muhit vazifasini bitum (qatron) bajaradi va dispersfaza esa suvning eng mayda zarrachalaridan iborat bo`ladi. Teskari emul`siyani olishuchun muhitga4%chaishqorqo`shiladi va20-30-%suvemul`siyalanadi.
Emul`siyalar neftni qayta ishlash natijasida olingan BND 90/130, BND 130/200 vaBND200/300markalibitumlardantayyorlanadi.Ularo`znavbatida,yo`lyotqizmasini
loyihalashjarayonidaGOST18659-73dagibarchatalablarniqanoatlantirishikerakbitumlardantashqariS-4,S-5markalislanetsliqatronlarvaD-5,D-6markalitoshko`mirqatronlariishlatiladi.
Emul`siyalar50-60%neftbitum,0,6-1,6%emulgator,0,04-0,25%ishqortuzi(emulgatorning tarkibiga bog`liq ravashda) va 38-49% suvdan iborat bo`ladi. Organikbog`lovchilar bilan suvning o`zaro aralashib ketishi va barqaror bo`lib turishi uchunemulgatordebataluvchianionvakationfaollashtirilganbirikmalarqo`llanadi.
Emul`siyalarningtarkibilabaratoriyakuzatishlardanolingannatijalarasosidatanlanishiva tayyorlanishikerak.
Xar xil suyuqlikdan (dispers muhit) da dispers materiallarning qattiq zarralarningerishi xisobiga, har xil fizikm kimypviy tuzilishlar vujudga keladi va bular gemogenlardab ataladi.
Muhittuzilishigemogen(birfazali)yokigetorgen(ikkiyokiko`pfazali)fazalardan tashqari yirik getorogen juda mayda getoragen va ultragetoragen tuzilnadaniboratbo`libularjudamaydazarralarbilanultramikraskopzarrachalardaniboratdir.
Emulsiyalar juda mayda getorogendan iborat bo`lib, ular tarkibidagi to`ldiruvchilararalashgandan keyintezdabirikib yirikgetorogen tuzilishigaaylanadi
Harbirsuyuqlikchayqalgandajudamaydazarralitomchilargaparchalanadi.Bundaybarqarortuzilmalar-emul`siyalaryirikgetorogenemasbalkijidamaydagetoregendan tashkiltopganbo`lib,malumvaqtbilanchegaralangan.
Emul`siyaning fizik va kimyoviy xossasi asosan emulgatorning kimyoviy tarkibava uning molekula tuzilishiga bog`liq. Emulgatorlar qutibsiz R va aktiv qutubli( COOH,NH2)guruppalardantashkiltopganbo`libbitumvasuvbilano`zarotasiretishqobilyatiga ega emulgatorlar suv va bitum fazalarning chegaraliri oralig`ida qatlamko`rinishida koylashadi to`g`ri emul`siyalarda emulgator molekulalari bitum fazalaridaeriydi,qutblarda esasuvfazalaridaeriydi.

Rasm
Emulgator suvda eriganda uning molekulari havo bilan suv chegarasi yuzasigako`tarilishiyokima`lumkonsentratsiyadamitselladebatakuvchiyirikagregatlarnitashkil etishimumkin.

Bunday mitsellalar ma`lum miqdorda moyli fazalarini neytral molekulalarni eritishqobilyatigaega bo`ladi.



Emulgator yog` zarralari atrofida ximoya qiluvchi qatlam hosil qiladi. Emulgatormolekulalarinikameriydigabqismianionfaollashganzonalaridabo`libbundayemulgator anion faollashgan (ABE) yoki ishqorli emul`siyalar hosil qiladi. Emulgatormolekulalarining musbat qismi bilan emil`siya kation faollangan(KBE) yoki nordonemul`siyadeyiladi.

ISHQORLIEMUL`SIYALARNIHOSILBO`LISHI.

Ishqorli va nordon emul`siyalar bir-biridan emulgator zarrachalarining zaryad tuibilan farqqiladi.Elektor zaryadlariningjoylashishi.
Anion faol emul`siyalar ishqorli tosh materiallar, masalan oxaktosh bilan yaxshibirikib, ba`zi tosh jinslari, jumladan granit bilan yomon birikadi. Kation faollashganemil`aiyalarnordontog`jinslaribilanyaxshibirikadi.Bungaasosiysababtog`jinslaridantashkiltopgantoshmateriallarzarralariyuzasidamusbatzaryadlarko`pchilikni. Tashkil etib u anion turdagi emulgatorning manfiy zaryadlari bilan o`zarobirikadi. Tog` jinslaridan tashkil topgan tosh materiallarning zarralari yuzasidagi manfiyzaryadlarkationturidagiemulgatorlarningmusbatzaryadlaribilano`zaroaloqagakirishadi.(5-rasm).

Rasm
Bazal`tdazaryadlarning40-55%dioritda50-60%vakvartsitda85-100%inimanfiyzaryadlartashkiletadi.

Toshmateriallarbilanaralashishigako`raemul`siyalarikkitasinfgabo`linadi;anionli ABE-1,ABE-2,ABE-3;katiomli KBE-2,KBE-3.
Emul`siya bilan tayyorlangan qorishmalar qoplamaga yotqizilganda va foydalanishjarayanidaemul`siyatarkibidagisuvbug`lanibketishixisobigatoshmateriallaryuzasidaqoladi.
Tashqimuhitningtasiritoshmateriallarningyirikligivayuzasiningxossasigabog`liqravishdaemul`siyalarharxiltezlikdaparchalanadi.Tez,o`rtashavasekinparchalanuvchiemul`siyalarmavjudbo`lib,tezparchalanuvchanemul`siyalarningparchalanishvaqti10-30-minut, o`rtachaparchalanuvchilarga30-60minutvasekinparchalanuvchilarniki2 soatvaundanortiqbo`ladi.
Emul`siyalarningparchalanishvaqtinikerakliqo`shimchalarorqaliboshqarishmumkin.Emul`siyalarningbarqarorligivodorodko`rsatkichigabog`liqbo`libanionfaollashganemulgatorlaruchunRN-7-11vakationfaollashganlaruchunesa3-6ni
tashkiletadi.Vodorodko`rsatkichivodorodortishibilananionfaollashganemul`siyalarning barqarorligi ortadi, kationlarniki esa kamayadi. Ishqor tuz va kislotalartasiridaemul`siyalaeningvodorod ko`rsatkichi–RNNo`zgartirishmumkin.
Emul`siyalarningparchalanishinitezlatishuchunsalfatishqori,kalsivtuzi,magniy, oltingugurt va xlorli temir kabilar ishlatiladi. Qo`shimchalar odatda 0,5-1 %danoshmaydi.Meniralmateriallarni ohak, sement hamda ikki va uch valentli materiallartuzibilandaslabkiishlash,emul`siyaniparchalanishinitezlatishdantashqaribog`lovchilarningtosh materiallari bilanyopishishini hamyaxshilaydi.
Emul`siyani7kundavomida18-20darajadasaqlashorqaliuningbarqarorligianiqlanadi o`lchami 6-12 mm bo`lgan 1 kg toza quruq qumtoshni savatga solib 2 minutdavomidaemul`siyagabotiribturishorqaliemul`siyaningparchalanishtezligi(p)topiladi vau quyidagiformula bilan aniqladi:
P=(Rpr/r)*100,
Rpr----suvbilanyuvilgandankeyingiqumtoshyuzasigayopishganbog`livshimateriallarni miqdori, Rhuddishunday,lekinyuvilmagan.
Parchalanish ko`rsatkichi 50-100% bo`lsa tez parchalanovchan 10-50%da o`rtasha,10%dankambo`lsasekinparchalanuvchanbo`ladi.Yo`lemul`siyalarigaqoyilgantexnikshartlar VSN-115-65dakeltirilgan.
Bitumning qizdirish jarayoni uning markasiga bo`gliq ravishda olib boriladi, uBND 60/90 uchun 110-120 daraja, SG 40/70 va MG-70/130 uchun 50-70 darajadabo`ladi.
Emulgatorning tarkibidagi suv, kislota va o`rab olish soniesa VSN-115-65 gabinoan DINA- Starka usuli asosida topiladi. O`yuvchi natriy miqdori(A) formula orqalianiqlanadi:
A=(a*b*0,74/1000)+C,
buyerda a---emulgatorningsuvunlanishsoni, MG KON da,1gruyuvchinatriyganisbatan;
b-emulgatorningmiadori,%da(quruqmoddaxisobidan);
0,714—uyuvchi natriydan uyuvchi kaliyga molekulyar massani keltirishkoeffitsienti;
C----emulgatorningsuvliqorishmasidagiuyuvchinatriymiqdiri,%(yog`ochsmollalaruchun 0,2,paxtagudroniuchun0,4vaboshqabarchaemulgatorlaruchun0,1-
.12gateng).
2. Bitumliyo`lemulsiyasigaqo`yiladigantalablar.
Anionliemulsiyalar
Qovushqoqlivabitummiqdorigaqarab,anionliemulsiyalarquyidagimarkalargabo`linadi.
BA sinfi ( tez parchalanuvchi ) –BA – 1 va BA – 2CAsinfi(o`rtaparchalanuvchi)– CA
MAsinfi (sekinparchalanuvchi )–MA-1vaMA-2
Anionliemulsiyalarquyidagi1-jadvaltalablarigamoskelishikerak
BA-1vaSAemulsiyalarnisuvgaturg`unbo`lishilozimemulsiyalarbirjinslibo`lishikerak yani N014elakdagi qoldiq0.5%danko`pbo`lmasligikerak

Ko`rsatkichlar nomi	Markalar bo`yicha me`yorlar
	B A-1	BA-2	CA	MA-1	M A-2
Sement bilan aralashtirishda parchalanishtezligi,min	5	5	5 -10	10dankop
Bitumningemulgatorbilanmiqdori,%	5 5-60	4 5-54	5 5-60	5 1-55	4 0-50
20®CdaVUviskozonometrbo`yicha qovushqoqlik,grad	5 -10	2 -6	6 -10	2 -8	1 .5-5
Neftbitumlariuchunviskozonometrda quyuqligi,c	1 5-30	1 0-20	2 0-40	1 0-25	8 -15
N 0.4 ko`zli elakda saqlanganda turg`unligi7kundankeyin	0 .8	0 .7	0 .8	0 .8	0 .7
30kundankeyin	1	1	1 .2	1 .2	1 .2

Kationli emulsiyalarKationliemulsiyalar2-jadvaltalablarigamosbo`lishikerak

Ko`rsatkichlarnomi		M e`yor	Ko`rsatkichlarnomi				M e`yor
Kvartslikukunbilanaralashishtaparchalanishtezligikukun miqdori%			Emulsiyadantayorlanganpardoning granitli chaqiqtoshdagi suvga turg`unligi				Yaxshi
Tezparchalanuvchi		50 dankam
O`rtacha parchalanuvchiSekinlanuvchan		50 -100 10 0danko`p	0.14 nomerli elakdagiqoldiqbo`yichabirchinslilik				0. 5danko`pemas
Emulgatorli miqdori%	bitum	50 -60		N 0.63 nomerli elakda qoldiqbo`yichaturg`unlik%
20® C viskozimetrqovushqoqlik,grad	da VUbo`yicha	6- 15		7-kundan so`ng30-kundanso`ng			0. 3-0.5 0. 7-0.8
Neftbitumlariuchunviskozimetrdaqovushqoqligi,C		20 -50	Tashishtebranishturg`unligi		vaqti	chog`idabo`yicha	2 dan kamemas