|
I.2. Kasbni psixologik o’rganish metodlari
Kasbni psixologik o’rganish metodlari asosan quyidagilardan iborat bo’ladi:
1. Hujjatlar tahlili
2. So’rov metodi
3. Anketa metodi
Qo’yilgan savollarga ikki tipdagi javoblar beriladi.
1. Erkin javoblar
2. Tanlangan javoblar
4. Kuzatish metodi.Kuzatish metodida xronometraj va ish kunini sur’atga olish.
5. O’z-o’zini kuzatish o’z-o’ziga hisob berish metodi.
Professiografiyada bu ikkita shaklda amalga oshadi.
1. Mutaxassisning o’z-o’zini kuzatishi va o’z-o’ziga hisobi.
2. Psixologning tadqiqotchi va ishchi hisobidagi sifati.
6. Eksperimental metod.Bu metod professiografiyada allaqachon tuzilgan psixogrammani tekshirish uchun qo’llaniladi. Tekshirish maqsadida turli darajadagi mutaxassislardan iborat guruhlar tuziladi.Har bir guruh a’zolarida maxsus uskunalar metodikalar blanklar yordamida faktlar to’planadi va korelatsiyalash metodi yordamida umumiy xulosaga kelinadi.
7. Shaxs metodlari.
Kettel x6-faktorli so’rovnomasi bo’yicha shaxs o’rganilganda factor kuch kuchi umumiy emotsional va irodaning kuchi va kuchsizligi o’rganiladi. Bu factor shaxsda emotsional stabillik nevrotik simtomlarning bor yo’qligi,hayotga realistic yondashuv sabr va chidam vijdonlilik bor yoki yo’qligini o’rganadi.Bu faktorlar 16ta savol yordamida ochiladi.
Ayzenk, Kettel, MMP (Minnisota ko’p faktorli shaxs) so’rovnomalari chet el psixologlari tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, ularni qo’llaganda ba’zi barqarorlik kuzatiladi. Mas: Men qattiq uxlayman, shovqinda diqqat bilan ishlay olaman, muammolar bo’lganda asabiylashaman, ba’zan kayfiyatsiz yuraman degan savollarga inson hayotining har xil bosqichlari turli javoblarni berishi mumkin.kasallik davrida yoki jiddiy muammolar yuz berganda inson introvertlashadi(ya’ni muomilaga ehtiyoj pasayadi).Meditsina xodimi yoki bir qator kasblar uchun esa shaxsning muomilaga qobilyati psixografiya bo’yicha talab qilinadi. K.Platonovning Erkin xarakteristika metodi ko’proq to’g’ri keladi. Ishlab chiqilgan dastur asosida o’rganilayotgan mutaxassisning atrofida ishlayotgan boshqa ishchilar 5-7 kishidan va rahbariyat xodimlardan tekshiriluvchi haqida so’rov o’tkaziladi.platonov 5balli shkalani taklif qiladi;
5-shaxs kartasida ko’rsatilgan xususiyat juda yaxshi va yaqin namoyon bo’lganda turli faoliyatlar jarayonida tez-tez ko’zga tashlanadi;
4-sezilarli namoyon bo’luvchi ammo doimiy ko’zga tashlanmaydigan kam holda yuzaga chiqadigan xususiyat;
3-keskin ko’zga tashlanmaydi,tez-tez namoyon bo’lmaydi.Qarama –qarshi xususiyat bilan
2-qarama-qarshi xususiyatdan ustun
1-qarama-qarshi xususiyat tez-tez ko’zga tashlanadi va turli faoliyat jarayonlarida ko’zga tashlanadi.
Shaxsning har bir xususiyatini baholay olatotganda hayotiy ko’rsatgichlar e’tibarga olish kerak.
Mehnat jarayonini algoritmik metod bilan tariflash .
Yuqorida ko’rsatilgan metodlar mehnat subyeti va kasbiy muhit haqida ma’lumot olishga xizmat qiladi. Olingan ma’lumotlarni tartibga solish metodlari ham mavjud . Bu metodlardan biri
Algoritm harakatlarning qatiy ketma-ketligi bo’lib, u ma’lum tartibdagi vazifalarni shubhasiz yechimga olib keladi. Algoritmik baholashning sonly metodlari ishlab chiqilgan bo’lib mehnat jarayonining intensive dinamikasini streotipligini murakkab operatsiyaning mantiqliligini va boshqa ko’rsatgichlarni bizga xarakterlab beradi. Bu metod qonuniy aloqalarni kompakt shaklda qo’llash imkonini beradi. L.V.Dakeno va S.N.Leviyeva ximya ishlab chiqarishda apparatchik mehnatini algoritmini tuzishgan. Ishlab chiqarishda algoritmik metod, mehnat ratsionalligini mehnatni normaga solishni va uni sifatini oshirishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi.
Struktura metodi. Bu metodni A.I.Gubinskiy taklif qilgan bo’lib, mehnat faoliyatini tarkibiy qismlarga bo’lib o’rganishni va insonni turli harakat jarayonlarida baholashni taklif qiladi;
- Operativ aloqa .yechilayotgan muammolar o’rtasidagi aloqalar tekshiriladi;
-Alohida olingan muammoni yechish darajasi.Algoritmlar o’rtasidagi aloqa tekshiriladi;
-Algoritmik daraja.Operatsiyalar bloke o’rtasidagi aloqa tekshiriladi;
-Operatsiyalar bloki darajasi. Alohida operatsiyalarning o’zaro aloqasi tekshiriladi;
-Operatsiya darajasi. Kichik kompanentlarning o’zaro aloqasi tekshiriladi.
Sistemali analiz metodi
O’rganilayotgan faoliyatning asosiy kompanentlarini ierarxik aniqlashga qaratilgan. Sistemali analiz metodikasini V.D.SHadrikov keng qo’llagan faoliyatni analiz qilishda u bir nechta darajalarni belgilaydi;
1.Shaxsiy motivatsion analiz
2.Maqsadli kompanentli analiz
3.Strukturali funksional analiz
4.Infarmatsion analiz
5.Psixofiziologik analiz
6.Individual psixologik analiz
Professional faoliyatni o’rganish 2 ta planda olib boriladi.
1.Tarif etiluvchi tomoni o’z oldiga profissiogramma tuzishni maqsad qilib qo’yadi. Professional muhitning xarakteristikasi va talablarini tarif qiladi. Berilgan kasbga qo’yilgan psixik xususiyatlari ya’ni psixometrikni tekshirishni amalga oshiradi.
2.Chuqur psixologik analizni tahlil qiladi. Mehnat subyekti va professional muhit o’rtasidagi o’zaro aloqalar asosida baholab sistemasi kompanentlarini o’rganadi. Sistemali analiz metodi mehnat jarayonini mukammallashtirib mehnat psixologiyasini alohida yangi natijalarni olishni vazifa qilib qo’yadi.Metodik ko’rsatmalar bo’yicha ko’p o’lchamli psixogramma sxemasi, ergonomic xususiyatlar orasida sistemasi tahlil qilinadi.
Mehnat muhitini analiz qilish dasturi bo’yicha bir marta 1964-yilda Rossiya ikkinchi kongressi kartasini qabul qildi. Unda mikromuhit shovqin ishni tashkil qilishga rfdfyshe beruvchi boshqa zararli faktorlar ish joyi, jismoniy va psixik nagruskalarga tegishli masalalar ko’rib chiqiladi. V.A.Yadov tadqiqotining asoaiy maqsadi sifatida sotsiol muhitniasosiy qilib ko’rsatadi.Mehnat subyekt zamonaviy psixologiyada individ va shaxs xususiyatlarining qorishmasi sifatida tushuniladi. Individ xususiyatlari deganda B.G.Anayev insonning tug’ma biologic va sotsiol muhit orqali orttirilgan xususiyatlari tushuniladi. Shaxs xususiyatlariga o’z-o’zini baholash kasbiy ko’nikmalar, jamiyat mafkurasiga munodabati kasbiy motiv ustanovka va qadryatlari kichik guruh va jamoadagi orentatsiyasi kiradi.B.G.Anayev shaxs strukturasiga uning temperamentini kiritadi.Shaxsning o’z kasbi doirasida ma’lum ijtimoiy funksiyani dajarishi bu mehnat psixologiyasining obyektiv ijtimoiy tomondan esa u shaxsning ijtimoiy roli deb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
