Bitiruv malakaviy ishi himoyaga tavsiya qilinadi

qo‘llash mumkin.

Kasb-hunar va atamalar leksikasidan uslubiy maqsadda foydalanish. Tildagi kasb-hunarga mansub bo‘lgan so‘z va iboralar professionalizmlar deb yuritiladi. Masalan, andava, gazcho‘p, vassa kabi so‘zlar suvoqchilikka oid bo‘lsa, biliska, chega, boshliq, seplama, mixcho‘p, shoncho‘p kabilar poyabzaldo‘zlik hunariga oid professional so‘zlardir.

Bundan tashqari o‘zbek tilida xalqimizning qadimiy ishlab chiqarish faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan dehqonchilik, chorvachilik va mayda hunarmanchilik (miskarlik, kulolchilik, me’morchilik, zargarlik, bo‘zchilik, etikdo‘zdlik, duradgorchilik, suvoqchilik) kabi kasb-hunarga doir so‘z va iboralar ham bor. Har qaysi joyning mahalliy kosib va hunarmandlarining ishlab chiqarish qurollarida va mehnatni bajarish usullarida farqlar bo‘ladi. Bu farqlar ularning leksikasida ham aniq seziladi. Chunki ularga mahalliy dialekt va shevalarning ham ta’siri bor.

Termin ilm, fan, texnika, san’at, madaniyat va shu kabi sohalardagi ma’lum tushunchalarning aniq, konkret, bir ma’noli ifodasi bo‘lgan so‘z yoki so‘z birikmasidir. Masalan: karta, atlas, globus, materik, ko‘rfaz, o‘zan, dara, tizma tog‘, yassi tog‘ kabilar geografik atamalardir.

Atamalar ma’lum bir aniq tushunchani ifoda etadi. Ular dialekt va shevaga oid so‘zlardagi kabi fonetik, leksik va morfologik ko‘rinishlariga ega bo‘lmaydi. Atamalar, odatda, barcha sheva vakillari uchun umumiy bo‘ladi va kasb egasi

tomonidan qaysi hududda yashashidan qat’iy nazar, hamma joyda bir xilda qo‘llanadi va yoziladi.

Atamalarning adabiy tilga kirib kelishida vaqtli matbuot va adabiyotning roli juda katta. Ko‘pgina atamalarlarning ommalashuvida joylardagi gazeta va jurnallar bilan bir qatorda A.Qahhorning «Qo‘shchinor chiroqlari», «Sinchalak» kabi asarlari muhim rol o‘ynadi. Matnda tushunilmaydigan ilmiy-texnik terminlarning haddan tashqari ko‘p uyib yuborilishi vaqtli matbuot materialining yorqin va mazmundor, tilining to‘la tushunarli va ommabop bo‘lishiga putur etkazadi. Adabiy tilning ommaga oson tushunarli bo‘lishi va tozaligi uchun kurashgan yozuvchilardan biri «texnika terminlarini suiiste’mol qilish yaramaydi» deb alohida ta’kidlagan edi.

Ayrim ixtisosga oid terminlarga izoh bermay o‘tish xato, bu mutaxassislikka doir ilmiy-texnik adabiyotlarda ham xato hisoblanadi (ayniqsa, ommabop adabiyotlarda va publitsistikada). Gazeta va jurnallarda quyidagi matnlardagi kabi hech qanday izoh va tushuntirishsiz qo‘llanilgan terminlar uchrab qoladi: Bu svecha zazorlaridan suyuqlik ichida ham uchqunlar chiqayotganligi ko‘rinib turadi (Gazetadan).

Til an’analariga nomuvofiq, o‘rinsiz yasalgan terminlarni ishlatish ham uslubiy nuqson sanaladi. Masalan: ...Volgograd oblastidan «Qiltiriqsiz-1» ataladigan eng yaxshi bug‘doy urug‘i bizga etkazib berildi (Gazetadan).

Fan va texnikaga oid va ilmiy-ommabop kitoblar tilini, fikr bayonini sodda qilish asarning ilmiy qimmatini pasaytiradi, deb noto‘g‘ri tushunmaslik kerak. Odatda, «o‘ta olimona» til bilan ifoda qilingan oddiy narsalar va hodisalar, ko‘pincha, murakkab va tushunarsiz bo‘lib qoladi.

Kanselyarizmning qo‘llanish doirasi. Rasmiy uslubga xos so‘z va nutq oborotlari kanselyarizm deyiladi. Qonun, buyruq va ish-xizmatiga doir yozishmalar, chaqiriq qog‘ozlari, taklifnomalar, telegrammalar tilida umumnutqqa xos vositalardan tashqari, rasmiy uslubga xos maxsus so‘z va qolipdagi tayyor

formulirovkalar (yuqoridagi ko‘rsatilgan, quyidagi bayon qilingan, maqsadga ko‘ra, javoban, e’tiborga olingan holda kabi) keng qo‘llaniladi.

Kanselyariya qog‘oz va hujjatlaridagi qat’iy shaklga kirgan bunday tayyor so‘z va iboralar matnga alohida rasmiylik ottenkasini beradi. Masalan: ...sohasida erishgan juda katta muvafaqiyatlari uchun ...unvoni berilsin; ...belgilangan tadbirlarni qarab chiqdi va ma’qulladi; ...keng joriy qilish vazifasi topshirildi;