Bitiruv malakaviy ish boshlang‟ich ta‟lim metodikasi kafedrasida bajarildi. Kafedraning 2014-yil maydagi majlisida muhokama qilindi va himoyaga tavsiya etildi

2-§.  

Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarni milliy an’analar ruhida 

tarbiyalash 

 

Sinfdan    tashqari  tarviyaviy  tadbirlar  ham  bu  borada  yetakchi  o‟rin 

egallaydi.  Bunda  o‟qituvchining  fikrlarini  teranligni,  zabonining  serqirrali, 

ma‟naviyligni,  kuchliligini  va  uni  o‟quvchilarda  shakllanishiga  e‟tibor  bermog‟i 

kerak. Kichik maktab yoshidagi o‟quvchilarni milliy an‟analar ruhida tarbiyalashda 

“Navro‟z” bayramiga oid tomoshalar o‟tkazishning ahamiyati kattadir.  

 

Kuz  mavsumida  “Mehrjon”,  “Qovun  sayli”  va  bir  qator  milliy  bayramlar 

o‟tkaziladi.  Tabiat  bayramlarining  eng  muhim  tomoni  shundaki,  ularga  oldindan 

tayyorgarlik ko‟riladi. O‟quvchilar she‟r yod oladilar, o‟ziga kiyim tayyorlarydilar. 

O‟qituvchi  esa  bolalar  tayyorgarligini  ko‟rib,  o‟tkaziladigan  bayramni 

rejalashtiradi. Eng avvalo berilgan she‟rlar mazmunini bayram mazmuni bilan mos 

bo‟lishi kerak.  

 

“Mehrjon”  bayrami  ko‟p  yillik  tarixga  ega  bo‟lishiga  qaramay  bir  o‟z 

o‟zgarishlar kiritilgan holda o‟tkaziladi. Lekin hozirda bu bayram milliy bayramlar 

qatori  tabiat  bilan  bog‟liq  bo‟lgan,  bolalar  tarbiyasi  bilan  bog‟liq  bo‟lgan, 

bolalarning eng sevimli bayramlaridan biridir. Bu bayramni o‟tkazishdan maqsad 

bolalarda  “Mehrjon”  bayrami  haqida  tasavvur  hosil  qilishi,  kuzgi  yig‟im–  erim, 

---

 

44 

ob–havo  haqidagi  she‟r  va  qo‟shiqlar  orqali  o‟quvchilarning  bilimlarini 

mustahkamlash,  milliy  iftixor  hissini  tarbiyalash,  ona  tabiatga  mehr–muhabbat 

hissini kuchaytirishdan iboratdir.  

 

Bayram  o‟tkazish  uchun  maktab  zali,  sinf  xonasi  yoki  sport  xonasi  olinib, 

kuzgi  gullar  bilan  bezatiladi.  Bu  bayramga  albatta  ota–onalar,  maktab  rahbarlari, 

o‟quvchilar va tengdoshlari taklif qilinadi.  

 

Bayramni o‟tkazish tartibi. 

 

Bir o‟quvchi hammani bayramga taklif qiladi: 

 

 

Odamlar–u, odamlar, 

 

 

Bog‟da bitgan bodomlar 

 

 

Eshitmadim demanglar, 

 

 

Eshitganlar qolmanglar, 

 

 

Bugun bizning maktabda, 

 

 

“Mehrjon” bayrami bo‟layapti. 

 

 

O – o – ha, O – o – ha!  

 

 

Hammaga hayqiramiz,  

 

 

Bayramga chaqiramiz.  

 

 

Tezroq–tezroq kelinglar,  

 

 

Yuguringlar, yotmanglar,  

 

 

Bayramga kech qolmanglar.  

 

 

Ehe – he, he – he!  

 

 

Bugun bizda shodiyona,  

 

 

Bu kuzimiz bayrami,  

 

 

Barakat to‟kin kuz, 

 

 

“Mehrjon” bayramimiz.  

 

O‟quvchilar karnay-sunray chalib sahnaga chiqadilar.  

 

 

Salomim so‟lim–so‟lim,  

 

 

Ko‟ksimdadir o‟ng qo‟lim. 

 

 

Eng avvalo mehmonlar, 

---

 

45 

 

 

Assalomu-alaykum. 

 

Bobomiz  Abu  Rayhon  Beruniyning  aytishlaricha,  “Mehrjon”  bayrami 

qadim–qadimdan o‟tkazilib kelingan. Kuz bizga in‟omlar bilan mehrjon ato qilgan.  

 

 

G‟ir–g‟ir shamol yeladi, 

 

 

Buni hamma biladi. 

 

 

Yuguradi yelga yuz  

 

 

Marhamat! Oltin kuz! 

 

 

Kuz keldi bizlarga oltin kosada  

 

 

Sharbat ola keldi, bol ola keldi. 

 

 

Savat–savat qilib shirin mevalar, 

 

 

Omborlar liq to‟la don ola keldi. 

 

 

 

«Mehrjon» deganlari,  

 

 

Dehqonlarning bayrami.  

 

 

Mo‟jizakor, lalmikor, 

 

 

Bog‟bonlarning bayrami.  

 

 

Maydonlarda, yo‟laklarda,  

 

 

Odamlar qator–qator,  

 

 

Qovun, tarvuz to‟p–to‟p,  

 

 

Mevalarning bari bor.  

 

 

Polizda noz–ne‟matlar,  

 

 

O‟zlarin ko‟z– o‟z etar.  

 

 

Bolalarga navbatda,  

 

 

Xislarlarin so‟zlatar.  

”Barglar raqsi” 

Polizlarda qovun, tarvuzlar, 

Dalalarda don-dunlar. 

Bog‟larda mevalar-u, 

Paykallarda paxtalar, 

---

 

46 

Xirmonlarga to‟kilar. 

Tarvuz: 

Beqasam to‟n tarvuzlar, 

Bozorlarga yuguring. 

To‟yib yesin odamlar, 

Qolmasin =ech g‟ubor. 

Qovun: 

Navlarim rang–barang, 

”Shakarpalak”, ”Besvoldi” 

Bilmaganlar bizni, 

Uy shipiga osvoldi. 

Qovoq: 

Ismimni derlar kadi, 

Qadrimni bilgan ekadi. 

Quloch ochib ketaman, 

Men tomgacha yetaman. 

Piyoz: 

Mushdekkina toshdayman, 

Archsang ko‟zing yoshlayman. 

Na oyoq na qo‟lim bor. 

Lekin qat–qat to‟nim bor. 

Sholg‟om: 

Bemor bo‟lsang berib naf, 

Tumovni etarman daf. 

Yana ko‟p xizmatim bor. 

Derlar meni dorivor. 

Deyman: o‟zim yakkaman, 

Rediskaga akaman. 

Sabzi: 

---

 

47 

Men sabzivoy bo‟laman, 

Vitaminga to‟laman. 

Suvsiz, quyosh nurisiz. 

Sarg‟ayaman so‟laman. 

Odamnmng ko‟zi qoshiman, 

Men sevgan yurakning. 

Otadik quyoshiman. 

Kartoshka: 

Barglarim taram–taram, 

Meni deydilar kartoshka. 

Goh non o‟rnida nonman,  

Dardinga men darmonman.  

 

 

Karam: 

 

Barglarim taram–taram,  

 

Meni deydilar karam.  

 

To‟ning ko‟p deb, tashlama,  

 

Mensiz pishmas dimlama. 

 

 

Turp: 

 

Ko‟rsin mayli birov deb, 

 

Men pishmasam qirov yeb,  

 

Shunda kirar ta‟m–maza,  

 

Kulcha bo‟lib ovora,  

 

”Turpi” deya quvoning,  

 

Meni olib quvoning.  

 

“Mehrjon” bayramiga bug‟doy boshqalari olib kelinadi. Bug‟doy xirmonlari 

bilan azizdir. 

 

 

Bug‟doy: 

Boshoqlar, boshoqlar,  

Oltinsimon boshoqlar.  

---

 

48 

Qir dalalar ko‟ksiga,  

Dur–u marjon boshoqlar.  

Sep baraka bo‟liqlar,  

Barg‟ri donga to‟liqlar.  

Barcha noz–u ne‟matga  

Mo‟tobardir ulug‟dir.  

Quvonib xirmonidan,  

Totib shirin nonidan. 

Sevib oltin boshoqni,  

El qadrlar jonidan.  

Bolalar bug‟doy haqida sahnalashtirgan ertakni ijro etishadi. 

 

     A.  Juda qadim zamonda,  

 

 

Zarband degan tomonda. 

 

 

Qirda bug‟doy o‟sibdi, 

 

 

Boshoqlari to‟libdi. 

 

 

Yerlar boshin silabdi, 

 

 

Ko‟ngil bir do‟st tilabdi. 

 

 

Chumchuqqa do‟st bo‟libdi, 

 

 

Uni izlab ketibdi. 

 

B:      Debdi: –Do‟stim chumchuqvoy, 

 

 

Meni deydilar bug‟doy.  

 

 

Ekib yaxshi qarasang,  

 

 

Bo‟laman naq nasibang.  

 

   Ch. Chumchuq ishim ko‟p debdi. 

 

          Bug‟doyni terib yebdi. 

 

 

Bug‟doy ketibdi qochib,  

 

 

U qolibdi og‟zin ochib. 

 

 

So‟ng qo‟yga duch kelibdi,  

 

 

Do‟stlik izhor qilibdi.  

---

 

49 

 

     B. Nam tuproqqa meni ek,  

 

 

Saqlagin qorachiqdik.  

 

 

Menga har kuni sev sep,  

 

 

Pishsam maza qilgin, yeb. 

 

    A. Shunda u mayli debdi,  

 

 

Keng adirga ekibdi.  

 

 

Tezda bug‟doy unibdi,  

 

 

Ko‟k maysa ko‟rinibdi. 

 

 

Nafsini tiyolmabdi, 

 

 

Boshoq tutmagan bug‟doy,  

 

 

Yeb qo‟ymoqchi qo‟y.  

 

 

B. Ey, voy.  

 

     A. Bu ham do‟st bo‟lmadi, deb, 

 

 

Baxtim ochilmadi deb,  

 

 

Ketibdi bug‟doy qochib,  

 

 

Qo‟y qolibdi og‟zim ochib.  

 

 

Do‟st izlabdi, yuribdi, 

 

 

Odamlarni ko‟ribdi.  

 

     B. Sizlar meni ekingiz,  

 

 

Har kuni suv sepingiz.  

 

 

Mehringizdan unarman,  

 

 

Chunki sizlar hunarmand.  

 

    A. Odamlar do‟st bo‟libdi, 

 

 

Shunda ko‟ngli to‟libdi.  

 

 

Odamlar uni ekibdi,  

 

 

Qarab, suv sepibdi.  

 

 

Bug‟doy o‟saveribdi,  

 

 

Nom qo‟yilib unga don,  

 

 

Sap– ariq oltin xirmon , 

---

 

50 

 

 

Insonlarni boqibdi,  

 

 

Shirinligi yoqibdi.  

 

 

Tegirmonga un qilib  

 

 

Yopishibdi non qilib,  

 

 

Shundan beri bug‟doy non,  

 

 

Odam bilan qadrdon.  

Qo‟shiq”: “Non yopganda” 

 

Biz  nonni  iste‟mol  qilar  ekanmsiz,  bobodehqonning  mehnatini  his 

qilishimiz, e‟zozlashimiz darkor.  

 

 

Non aziz, eng halol,  

 

 

Non serob, bemalol.  

 

 

Bo‟lmasin non uvol,  

 

 

Uvog‟in terib ol.  

 

 

Non rizqu-ro‟zimiz.  

 

 

Non obro‟ yuzimiz,  

 

 

Asli chin so‟zimiz, 

 

 

Bo‟lmasin non uvol,  

 

 

Uvog‟in terib ol.  

“O‟g‟lim nonniyerga tashlama”.    

 

 

Hurmati zo‟r, qadri zo‟r nonni,  

 

 

Zamirida tog‟dik beqiyos,  

 

 

Mehnati bor bobodehqonning.  

Boqqa kirdim shaftoli, uzum,  

Sharbatlarga, bolga kiribdi.  

Oltin mevalar– , yoqut olamalar 

Uzilib tagiga tushibdi  

 

Anor: 

Buz hali tugunchamiz,  

Zich bo‟lib tugulganmiz.  

---

 

51 

Ne–ne dardlarga qarshi,  

Shuning uchun tug‟ilganmiz  

Donimiz bor qip–qizil.  

 

Olma: 

Bohordagi gulimdan,  

Xol qilar yosh–qarilar.  

Xursand uchib ketishib,  

Bol yig‟adi arilar.  

Vitaminga, temirga,  

Po‟chog‟im ham juda boy.  

Har kun maqtab yesangiz  

Sog‟ yursiz misli toy. 

 

Limon: 

O‟zi sariq–ku,  

Olma emas u.  

Hid sochar har yon,  

Ma‟zasi nordon.  

Kesib, ezib ichiladi,  

Uni moshim oson  

Oltindan misol.  

 

Uzum: 

Yuz donamiz bir boshdir,  

Har donamiz o‟zimiz.  

Kiyimimiz rang barang,  

Qizil, sariq yuzimiz.  

 

          “Savatim” qo‟shig‟i 

 

 

 

Dalalarda tongda ko‟k bo‟lib,  

 

 

 

Yulduz rosa boqar tikilib,  

 

 

 

Meni muz deb qaraydi kulib.  

---

 

52 

 

 

 

 

Oq tolalar  

 

 

 

Ming bor tovlanar,  

 

 

 

Oq tolalar, oltin tolalar.  

 

 

 

Paxtalarim tez terib halol,  

 

 

 

Qanday aziz, etmaysiz uvol.  

 

 

 

Oq tolalar,  ming tolalar  

 

 

 

Ming bor tovlanar  

 

 

 

Oq tolalar, oltin tolalar  

 

 

 

 

“Paxta” raqsi  

 

 

 

Kuz hosilini tezroq yig‟ib,  

 

 

 

Olish uchun bobodehqon tinmay,  

 

 

 

Harakat qiladi – chunki kuzda,  

 

 

 

Kunlar asta sekin salqin,  

 

 

 

Shoshib boradi. Yomg‟ir har kun 

 

 

 

Tez– ez yog‟ib turadi. 

 

 

 

Juda go‟zal bizning kuz,  

 

 

 

Kuzga bo‟lsin ko‟p olqish.  

 

 

 

Hosilimiz bo‟ldi mo‟l, 

 

 

 

Rahmat senga oltin kuz. 

 

 

 

 

Bayramlarning sarasi,  

“Mehrjon” bayrami.  

 

 

 

Hosillarning bayrami,  

 

 

 

Hosil kuning muborak.  

 

 

 

Aziz bobodehqonim,  

 

 

 

Quyosh bobo taftidan,  

 

 

 

Sarg‟yadi ko‟katlar.  

 

 

 

Barg tukadi daraxtlar,  

 

 

 

Hosil yig‟ib olinar,  

---

 

53 

 

 

 

Qishga zamin solinar.  

 

 

 

 

Raqs “Xarazmcha” 

 

 

 

Bayramimiz gul g‟uncha,  

 

 

 

Siz ham charchadingiz ancha. 

 

 

 

Yana bayram bo‟lguncha,  

 

 

 

Xayr do‟stlar, ko‟rishguncha.  

 

Bir soatlik dars ishlanmasi.  

Mavzu: Amir Temur  

Maqsad: a) Ajdodlarimizdan Amir Temur haqida ma‟lumot berish.  

b) Ajdodlarimiz kabi ilmli, o‟qimishli, dono bo‟lib yetishishga undash.  

v) egallagan bilimlarni umumlashtirish.  

Darsning turi: Aralash  

Darsning tipi; Tushuntirish, suhbat, ko‟rsatmalilik. 

Darsning borishi:  

I.  Tashkiliy qism: 

a) O‟quvchilar bilan salomlashish.  

b) O‟quvchilar davomatini aniqlash.  

v) O‟quvchilarning darsga hozirligini tekshirish.  

II. O‟tilgan mavzuni mustahkamlash.  

Mavzuni  mustahkamlash  maqsadida  o‟tilgan  mavzu  bo‟yicha  savol-javob 

o‟tkaziladi.  

III. Yangi mavzu bayoni. 

Doskada  buyuk  sarkarda,  olim  va  shoh  bo‟lgan  ajdodimiz  ismlari  yozib 

qo‟yilgan bu ismni topish uchun siz ushbu krasvordni topshirishingiz kerak. 

 

 

e 

 

 

r 

 

---

 

54 

O‟quvchilar  o‟ylanib,  ushbu  so‟zni  topadilar  va  portret  yoki  rasm  tagiga 

yozib qo‟yishadi. 

O‟quvchilar  bu  darsda  o‟zbek  xalqining  oldin  o‟tgan  avlodi,  ya‟ni 

ajdodlarimiznng hayoti bilan tanishadi.  

Qadimdan  o‟zbek  xalqining  buyuk  farzandlari  bo‟lgan.  Ular  o‟zlarining 

aqllari bilan dunyo xalqlarini lol qoldirishgan. Shuning uchun chet elliklar  o‟zbek 

xalqining  hayotiga  qiziqishadi.  Ular  buyuk  ajdodlarimiz  haqidagi  ma‟lumotlarni 

o‟rganadi.  

 

Demak, sizlar ham ajdodingiz haqidagi ma‟lumotlarni bilishingiz zarur. Biz 

ajdodlarimizdan  bo‟lgan  Amir  Temurning  hayoti  haqidagi  ma‟lumotga  ega 

bo‟lamiz. 

 

O‟qituvchi  portretga  qarab  Amir  Temurning  rasmini  izohlab  berishlarini 

o‟quvchilardan so‟raydi. 

 

O‟quvchilar savolga javob beradilar.  

 

O‟qituvchi Amir Temur haqida ma‟lumot beradi.  

 

Amir  Temur  haqida  haqidagi  ma‟lumotlardan,  rivoyatlardan  o‟quvchilarga 

so‟zlab beradi. 

Endi  darslikning  21  betidagi  “Amir  Temur”  haqidagi  matnni  diqqat  bilan 

tinglaymiz: 

“Sohibqiron  Amir  Temur  bobomiz  buyuk  davlatga  asos  solgan.  Ona 

yurtimiz  Turkiston  diyorini  butun  dunyoga  tanitgan.  “Kuch-  adolatda”  so‟zlari 

uning uzugida hamisha yarqirab turgan. 

Bobomiz millat, Vatan sharafini hamma narsadan baland qo‟ygan. “Olamni 

aql  va  ehson  bilan  obod  etibmen”,  -  degan.  U  bunyodkor,  ilm-fan  homiysi  va 

kuchli sarkarda bo‟lgan. Zukko va donishmand Amir Temur betakror siymodir”.  

 

Noma‟lum  so‟zlarni  aytasiz.  Lenta  tasamaga  yozib  olingan  matn 

o‟quvchilarga qo‟yib beriladi. O‟quvchilar  matnni kitobdan kuzatadilar. Tasmada 

ifodali o‟qub berilgan matn eshittiriladi.  

 

Lug‟at ustida ishlash, “Adolat”, “buyuk” so‟zlar tushuntiriladi.  

---

 

55 

 

O‟quvchilar bu so‟zlar ishtirokida gap tuzadilar.  

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash:  

 

Darslik bilan ishlash.  

 

Darslikdagi  Amir  Temur  matnini  ochib,  ko‟rsatgich  barmog‟izni  qo‟yib 

ko‟zating.  

 

O‟quvchilardan  biriga  matnning  birinchi  gapi  o‟qitiladi.  Qolgan 

o‟quvchilarning o‟qish tezligini ifodalanishi tekshiriladi.  

 

Ushubu  rasmlar  so‟z  bilan  tushuntiriladi.  Ushbu  rasmlarni  o‟qituvchi 

“buyuk” so‟zini qilgan vazifalari orqali ochib beradi.  

 

“Temur tuzuklari”dan hikmat so‟zlar keltiradi. 

 

”Kuch - adolatdadir” 

 

Amir  Temurning  ushbu  gapining  mazmuni  ochib  beradi.  Adolatli  bo‟lgan 

kishi doim kuchli  bo‟ladi, deb xulosa qiladilar.  

V. Uyga vazifa berish: 

- Demak, Amir Temur qanday odam bo‟lgan ekan? 

- Olim, buyuk sarkarda, shoh bo‟lgan.  

- Buyuk sarkarda sifatida qanday ishlar bajargan? 

Hikmatli so‟zlaridan, ”Temur tuzuklari”dan misol keltiring.  

 

Keltirilgan tuzuklarning mazmuni tushuntirib beriladi.  

Mavzu: Kontitutsiyamiz 21 yoshda. 

Maqsad: 1. O‟quvchilar ishtirokida bayram dasturini o‟tkazish. 

2. Ularni tarbiyaviy soat mazmunida konstitutsiyaning g‟oyaviy mazmunini 

o‟quvchilar onglariga she‟rlar, qo‟shiqlar orqali singdiriladi. 

3. O‟quvchilar bilimlarini rivojlantirish.  

Ko‟rgazmali qurollar:  

Konstitutsiyaning rasmi.  

I.

 

Mashg‟ulotning borishi:  

a)

 

Saflantirish.  

b)

 

Salomlashish.  

---

 

56 

II.

 

Asosiy qism.  

Boshlovchi:  

Xalqim madhini kuylayman bugun,  

Bu kun nasib etmish farzandlarga.  

Agar zig‟irdyek bo‟lsa xursand bulardim,  

Cho‟lpon, Usmon Nosir, Fitratlaring ham.