Битирув малакавий иши

1.2-jadval. 

Korporativ boshqarish uslubiga bog„liq bo„lgan bozor faolligi 

Bozor faolligi 

parametrlari 

Ingliz-amerika 

modeli 

Nemis modeli 

Yapon modeli 

Qo‗llanila-

digan 

mamlakatlar 

Buyuk Britaniya, AQSh, 

Kanada, Shvetsiya, 

Avstraliya, Gollandiya 

Germaniya,Italiya, 

Norvegiya, Fransiya, 

Belgiya 

Yaponiya 

Uslubning 

asosiy 

xususiyati 

Hamkorlik-qaror qabul 

qilish asosida boshqarish 

Hisoblashlarni 

taqsimlashning o‗rtacha 

darajasi 

Bo‗ysunishda masofaga 

rioya qilish ehtiyoji. 

O‗zaro ishonch 

asosidagi munosabat 

Modelning 

asosiy tavsifi 

Yakka aksiyadorlar 

korporatiyalari bilan 

bog‗liq bo‗lmagan 

sonining o‗sishi, aniq 

qonunchilik bazasi 

Asosiy faoliyat yurituvchi 

banklar Aksiyador o‗rniga 

bank tomonidan 

moliyalashtirish 

Korporatsiyalar va 

banklarning aloqalari 

Bank-korporatsiya-

korporatsiyalarguruhi 

sxemasi bo‗yicha turli 

xil banklar va 

korporatsiyalarning 

yuqori darajadaligi 

Bozor faolligi 

tuzilmasi 

(aksiyalarga 

egalik qilish) 

Institutsional investorlar 

(AQShda-60%) Yakka 

investorlar (AQShda-

20%) 

Banklar-30% 

Korporatsiyalar-45% Yakka 

investorlar-41% Pensiya 

jamg‗armalari-3% 

Aksiyalar butunlay 

moliya tashkilotlari va 

korporatsiyalarga 

tegishli. Xorijiy 

investorlar-5% 

Faoliyatning 

o‗ziga xosligi 

Aksiya egalari yig‗ilish-

larda ishonchnoma 

bo‗yicha ovoz berish 

huquqidan foydalangan 

Banklar aksiyadorlar 

roziligi bilan ovozlardan 

foydalanishadi. Tashqaridan 

ovoz berish mumkin emas, 

Aksiyadorlar yig‗ilishi 

ko‗proq nomigagina 

o‗tkaziladi. 

                                                           

14

 

Топычканов Д.Е. Особенности корпоративного управления особенности в зарубежних государствах постиндустриалного типа // 

Собственности рынок. 2004 No 3.-с.9.

 

---

32

 

 

holda qatnashmasliklari 

mumkin. Institutsional 

investorlar 

korporatsiyani auditorlar, 

investitsiya 

jamg‗armalari orqali 

kuzatib borishadi. 

bu huquq bankka ishonchni 

oshiradi. 

 

Korporativ  boshqaruvning  modеllarining  quyidagi  shakllari  mavjud 

hisoblanadi: 

 

Unitar (invеstor) modеli – AQSH, Buyuk Britaniya, Avstraliya; 

 

Ikki pog‗onali (manfaatdor shaxslar) modеli – Gеrmaniya; 

 

TMK modеli; 

 

Tarmoq modеli – Yaponiya (kеyrеtsu), Korеya (chaebol). 

Unitar modеl yoki boshqacha qilib aytganda investor modeli asosan AQSh 

va Buyuk Britaniyada ko‗proq qo‗llaniladi va u quyidagicha bo‗ladi: 

-  Boshqaruvning  yagona  organi  –  uning  tarkibida  ijro  etuvchi 

dirеktorlardan  ko‗ra  mustaqil  dirеktorlar  ko‗proq  bo‗lgan  unitar  Dirеktorlar 

Kеngashi  (aksiyadorlik  mulkchilikning  «Inglizsakson»  modеli:  24  -  30%  aksiya 

harakatsiz,  uzoq  vaqt  kichik  korxonalar  qo‗lida  bo‗ladi  va  nazorat  pakеtini 

shakllantiradi, 70-80%  aksiya, aksincha, harakatchan, vaqti  - vaqti bilan bozorga 

olib chiqiladi va bir kishining qo‗lidan boshqasiga oson o‗tadi); 

-  Aksiyadorlik  kapitalning  katta  qismi  inglizsakson  udumlarida 

tarbiyalangan mayda invеstorlar sarmoyasidan iborat;  

-  Jismoniy  shaxslarga  qarashli  bo‗lmagan  aksiyalar  asosan  institusional 

invеstorlar qo‗lida jamlangan; 

-  Minoritar aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish yuqori darajada; 

- Jalb qilingan dirеktorlar ishtirokidagi kuchli korporativ boshqaruv.