Битираётган мутахассисларни тайёрлашнинг сифатига қўйиладиган талабларнинг кескин ошиб кетгани, мураккаб масалаларни ечишга фанлараро ёндашувнинг зарурияти

φ
1
va 
φ
2
signallari 
yordamida vaqt bo‘yicha sinxronlash bilan amalga oshiriladi. 
Buyruqning bajarilish vaqti, ya’ni buyruqni xotiradan o‘qish, 
dekodlash va bajarish vaqtlari – 
1÷5
mashina sikllaridan
iborat bo‘lishi 
mumkin. Mashina sikli deganda - xotiradan bir baytli axborotni o‘qish yoki 
bir baytli buyruqni bajarish uchun ketgan vaqt tushuniladi. Mashina sikli – 
3÷5 mashina taktidan
iborat bo‘lishi mumkin. Mashina takti deganda esa, 
φ
1
va 
φ
2
signallarning davri tushuniladi. K580BM80 protsessorida 10-ta 
turli xil mashina sikllari mavjud: 

---

84 
1.Buyruq kodini xotiradan olib, protsessorning buyruqlar registriga 
yozish. 
2.Ma’lumotlarni xotiradan o‘qish. 
3.Ma’lumotlarni xotiraga yozish. 
4.Stekka ma’lumotlarni yozish. 
5.Stekdan ma’lumotlarni o‘qish. 
6.Tashqi qurilmadan ma’lumotlarni kiritish. 
7.Tashqi qurilmaga ma’lumotlarni yozish. 
8.Uzilishni bajarish sikli. 
9.Protsessor to‘xtash rejimida turganda uzilishni bajarish. 
10.To‘xtash sikli. 
Har qanday buyruqni bajarilishida birinchi bo‘lib, buyruq kodini 
xotiradan protsessorning buyruqlar registriga yozish sikli bajariladi. 
K580BM80 protsessorining buyruqlar to‘plami 
244-ta
turli xil 
buyruqlardan tashkil topgan. Ushbu buruqlarni beshta guruhga 
ajratish mumkin: 
1.Ma’lumotlarni bir joydan boshqa joyga ko‘chirib yozish 
buyruqlari. Ular yordamida, ma’lumotlarni biron-bir registrdan - 
boshqasiga, registrdan - xotiraga yoki xotiradan - registrga ko‘chirib 
yozish amalga oshirilishi mumkin.
2.Arifmetik buyruqlar. Ular yordamida, qo‘shish, ayrish, registrda 
yozilgan sonni birga orttirish yoki birga kamaytirish kabi amallarini 
bajarish mumkin. 
3.Mantiqiy buruqlar. Ular yordamida, mantiqiy qo‘shish, mantiqiy 
ko‘paytirish, taqqoslash va siljitish kabi amallarni bajarish mumkin. 
4.Boshqarishni uzatish buruqlari. Bunday buyruqlar sirasiga – 
shartli va shartsiz o‘tish buyruqlari, dastur osti dasturlarini chaqirish 
va dastur osti dasturlaridan qaytish kabi buyruqlar kiradi. 
5.Stek bilan ishlash va uni boshqarish buyruqlari. 
O‘quv kompyuterining xotirasi har biri o‘zining o‘n olti 
razryadli adresiga ega bo‘lgan, sakkiz razryadli yacheykalardan iborat 
ko‘rinishda tashkil qilingan. Shunday qilib protsessor 65536-ta bayt, 
ya’ni 64 Kbayt hajmga ega asosiy xotira bilan ishlay oladi.
Bitta buyruq, bir baytdan uch baytgacha uzunlikka ega bo‘lishi 
mumkin. Ikki va uch baytli buyruqlar xotiraning ketma-ket 
joylashgan yacheykalariga yoziladi. Buyruqning birinchi bayti har 

---

85 
doim – bajarilishi kerak bo‘lgan amal kodidan iborat bo‘ladi. Uch 
baytli buyruqning ikkinchi va uchinchi baytlariga ma’lumotlar (adres) 
yozilgan bo‘ladi. Bunda ma’lumotlarning (adresning) kichik bayti, 
buyruqning ikkinchi baytga, ma’lumotlarning katta bayti esa 
buyruqning uchinchi baytiga yoziladi. 
Protsessorda xotira yoki registrlarni adreslashning 
to‘rtta xili
mavjud: 
1.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri adreslash
– buruqning ikkinchi va uchinchi 
baytlari xotira adresidan iborat bo‘ladi. Bunda adresning kichik bayti 
buyruqning ikkinchi baytiga, katta bayti esa buyruqning uchinchi 
baytiga yozilgan bo‘ladi. 
2.
Murojaat qilinadigan registrni ko‘rsatib adreslash
. Buyruqning 
o‘zida ma’lumot yozilgan registrning yoki bir juft registrlarning 
adreslari yozilgan bo‘ladi. 
3.
Registrlar yordamida bilvosita adreslash
. Buyruqda, xotira 
adresi yoki ma’lumotlar yozilgan bir juft registr ko‘rsatiladi. 
4.
Bevosita adreslash
. Ma’lumot buyruqning o‘ziga yozilgan 
bo‘ladi. 
Uzilishlar, shartli yoki shartsiz o‘tish buyruqlari bo‘lmagan 
taqdirda, protsessor buyruqlarni – xotiraning ketma-ket joylashgan 
yacheykalaridan o‘qib olish bilan dasturni bajarishni yo‘lga qo‘yadi.