Birlamchi lizosomalar

Lizosoma – hujayraning dastlabki moddalar almashinuv jarayoni kechadigan qismi bo’lib, uni 1955-yilda Kristian de Dyuv kashf etgan. U barcha eukariot hujayralarda (eritrositlar bundan mustasno) uchraydi, prokariotlar hujayrasida lizosoma mavjud emas.
Lizosoma yetishmasligi bilan bog’liq 50 dan ortiq irsiy kasalliklar mavjudligi aniqlangan.
Lizosomalar Golji majmuasidan ajralayotgan pufakchalardan va bevosita endositoz jarayonidagi pufakchalardan hosil bo’ladi. Lizosomalarning umum qabul qilgan yagona klassifikatsiyasi mavjud emas. Asosan birlamchi va ikkilamchi lizosomalar farqlanadi.
Birlamchi lizosomalar to’g’ridan-to’g’ri Golji majmuasidan hosil bo’ladi, ularning ichidagi fermentlar nofaol holatda bo’ladi.
Ikkilamchi lizosomalardagi fermentlar esa faol holatda bo’ladi. Hujayra muhitidagi pH miqdori pasayishi bilan lizosomalar fermentining faolligi ortadi. Lizosomalar ichida 60 ga yaqin fermentlar mavjudligi aniqlangan.
Lizosomalarning quyidagi xillari farqlanadi.

Erta endosoma – unga endositoz (pinositoz) pufakchalari quyiladi.
Kechki endosoma – unga erta endosoma tarkibidagi pinotsitoz jarayonida yutilgan mahsulotlar pufakchalar shaklida va Goljidan gidroliz shaklida yutiladi.
Lizosoma – unga kechki endosoma ichidagi gidroliz va parchalangan mahsulotlar aralashmasi pufakchalar shaklida quyiladi.
Fagosoma – unga fagotsitoz jarayonida kirgan nisbatan yirik kiritmalar (masalan, bakteriyalar) yutiladi.
Autofagosoma – sitoplazmaning qo’sh membranali qismi, odatda makroautofagiya jarayonida qatnashadi.
Multivezikulyar tanacha – ichida membranali pufakchalar saqlaydigan bir qavat membranali organoid. Mikroautofagiya jarayonida hosil bo’ladi, lekin tarkibidagi moddalarni tashqaridan kirgan kiritmalar hisobiga yig’adi.
Telolizosoma – unda hazm bo’lmagan moddalar yig’iladi, ular hujayra membranasi atrofida bo’ladi. Odatda qarilik va kasalliklar vaqtida to’planadi.
The lizosomalar Ular hayvon hujayralari ichida joylashgan membranalar bilan o'ralgan uyali organoidlar. Ular kislotali pHga ega va hazm qilish fermentlariga boy, har qanday biologik molekulani: oqsillarni, uglevodlarni va nuklein kislotalarni parchalashga qodir bo'linmalardir.
Bundan tashqari, ular materialni hujayra tashqarisidan buzishi mumkin. Shu sababli, lizosomalar hujayra metabolizmida ko'p funktsiyalarga ega va gidrolitik fermentlarga boy tarkiblari tufayli ular ko'pincha hujayraning "oshqozon" deb nomlanadi.

Lizosomalar 50 yildan ko'proq vaqt oldin tadqiqotchi Kristian de Duv tomonidan kashf etilgan. De Duve guruhi ba'zi fermentlarning joylashishini o'rganish uchun hujayra osti qismlarini ajratish texnikasini o'z ichiga olgan eksperimentlarni o'tkazgan.

Ushbu eksperimental protokol organoidlarni kashf etishga imkon berdi, chunki tadqiqotchilar membranalarni yomonlashtiradigan birikmalar qo'shganda gidrolitik fermentlarning chiqarilishi ko'payganini payqashdi.
Keyinchalik, molekulyar biologiya texnikasini takomillashtirish va elektron mikroskoplar singari eng yaxshi uskunalarning mavjudligi uning mavjudligini tasdiqlashga muvaffaq bo'ldi. Aslida, lizosomalar hujayra ichidagi hajmning 5 foizini egallaydi degan xulosaga kelish mumkin.
Kashf etilganidan bir muncha vaqt o'tgach, uning ichki qismida gidrolitik fermentlar mavjudligi isbotlanib, lizosomani o'ziga xos degradatsiya markaziga aylantirdi. Bundan tashqari, lizosomalar endotsitik hayot bilan bog'liq edi.
Lizosomalar - bu oqsillarni gidrolizlash va ba'zi molekulalarni hazm qilishga qodir bo'lgan turli fermentlarni o'z ichiga olgan hayvon hujayralarining noyob bo'linmalari.
Ular zich, sferik vakuolalardir. Tuzilishning kattaligi juda xilma-xildir va ilgari olingan materialga bog'liq.
Lizosomalar endoplazmatik retikulum va Golji apparati bilan birgalikda hujayraning endomembran tizimiga kiradi. Ushbu uchta tuzilish membranalar to'ri bo'lsa-da, ular bir-biri bilan uzluksiz.