Birinchi topshiriq Kompyuterning asosiy qurilmalari

interfeysi

, dasturlar orasidagi 

o’zaro bog’lanish esa ─ dasturiy interfeys, apparat qismlari va dasturlar orasidagi o’zaro 

bog’lanish ─ apparat ─ dasturiy interfeys deyiladi. 

Shaxsiy kompyuterlar haqida gap ketganda kompyuter tizimi bilan ishlashda uchinchi 

ishtirokchini, ya’ni insonni (foydalanuvchini) ham nazarda tutish lozim. Inson 

kompyuterning 

ham apparat

, ham dasturiy vositalari bilan muloqotda bo’ladi. Insonning dastur bilan va dasturni 

inson bilan o’zaro muloqoti ─ foydalanuvchi interfeys deyiladi. 

9

.Interfeys (ing. – interface) – bu o‘zaro ta’sir, aloqa, birlashtirish, muvofiqlashtirish vositasidir. 

Bu  atama  informatikada  keng  tushunchalar  doirasida  ifodalanadi:  apparatli  interfeys  (elektron 

qismlar  darajasida),  dasturiy  interfeys  (dasturiy  modullarni  tutashtirish  haqidagi  qoida  va 

kelishuvlar  majmuasi),  dasturlarning  qurilmalar  bilan  o‘zaro  munosabati  apparatli-dasturiy 

interfeys va nihoyat, dastur va kompyuterning inson bilan muloqoti hamda o‘zaro ta’sir vositasi 

sifatidagi  foydalanuvchi  interfeysi.  Hozirgacha foydalanuvchi  interfeysi  bilan qisman tanishgan 

edingiz,  masalan,  Paint  yoki  MS  Word  dasturlarining  muloqot  oynasi,  bu  dasturlarning  asosiy 

elementlaridan:  menyular,  ishchi  maydoni  va  uskunalar  paneli.  Interfeys  vositalarning  o‘zaro 

umumiy protokolga (qonun-qoidalarga) rioya qilinishini talab etadi. Aks holda, bu vositalar o‘zaro 

bog‘lana olmaydi. Masalan, elektr lampochkani elektr manbayiga ulash uchun quyidagi shartlar 

(moslik)  bajarilishi  kerak:  •  elektr  lampochka  patronga  mos  bo‘lishi  kerak;  •  elektr  lampochka 

elektr manbayidagi kuchlanishga mo‘ljallangan bo‘lishi kerak. 

10

. Tizimli DTni tarkibiga quyida- 

gilar kiradi: 

---

• Operatsion tizimlar; 

• Servis dasturlar; 

• Dasturlashtirish tillari translyatorlari; 

• Texnik xizmat dasturlari. 

Operatsion tizimlar (ОТ) axborotni qayta ishlash jarayonini boshqarish va apparat vositalari bilan 

foydalanuvchilar  o'rtasidagi  o‘zaro  aloqani  ta’minlaydi.  ОТ  ning  asosiy  vazifalaridan  biri 

axborotning  kirish-chiqish  jarayonini  avtomatlashtirish,  foydala-  nuvchi  hal  etadigan  amaliy 

vazifalami bajarishni boshqarishdir. 

ОТ  kerakli  axborotni  EHM  xotirasiga  kiritadi  va  uning  bajarilishini  kuzatadi;  to‘g‘ri 

hisoblashlarga  xalaqit  beruvchi  vaziyatlami  tahlil  qiladi,  qiyinchiliklar  paydo  bo‘lganda  nima 

qilish zarurligi haqida ko‘rsatma beradi. Bajariladigan vazifalaridan kelib chiqib, ОТ ni 

uch guruhga boiish mumkin: 

• Bir vazifali (bir kishi foydalanuvchi); 

• Ko‘p vazifali (ko‘p kishi foydalanuvchi); 

• Tarmoqli. 

Bir  vazifali  ОТ  bir  foydalanuvchining  har  bir  aniq  paytda  aniq  bir  vazifani  bajarishi  uchun 

mo‘ljallangan. Bunday operatsion tizim- laming tipik vakili MS DOSdir (uni Microsoft firmasi 

ishlab chiqqan).K o‘p vazifali ОТ vaqtni multidastur rejimida taqsimlashda EHMdan jamoa boiib 

foydalanishni  ta’minlaydi  (EHM  xotirasida  bir  necha  dastur-vazifalar  bo‘ladi  va  prosessor 

kompyuter resurslarini vazifalar o'rtasida taqsimlaydi). Bunday sinfdagi ОТ ning tipik vakillari: 

IBM  korporatsiyasining  OS/2,  Microsoft  Windows  95,  Microsoft  Windows  NT  va 

boshqalardir.Tarmoqli  operatsion  tizimlar  lokal  va  global  tarmoqlaming  paydo  boiishi  bilan 

bog'liq va foydalanuvchining hisoblash tarmoqlari barcha resurslariga kirishini ta’minlash uchun 

mo'ljallangan.  Tarmoqli  ОТ  laming  tipik  vakillari: 

Novell  NetWare

,  Microsoft  Windows  NT, 

Banyan Vines, IBM LAN, UNIX, Sun firmasi mahsuloti Solaris dir. 

 

 

 

 

 

 

 

---