Birinchi tartibli differensial tenglamalarning maxsus yechimi lagranj tenglamalari klero tenglamalari

Misol 3.

Misol 4.

Misol 5.

Bernulli usuli algoritmi quyidagicha:

1. 
   , almashtirish bajaramiz.
   
2. 
   almashtirishni differensial tenglamaga qoʻyamiz
   

3. 
   Ikkinchi va uchinchi qoʻshiluvchilardan qavsdan tashqariga chiqarsa boʻladigan hamma narsa chiqariladi:
   

4. 
   Tenglamalar sistemasiga kelamiz:
   

5. 
   Birinchi tenglamadan v ni topamiz, faqat bu bosqichda C qatnashmaydi.
   
6. 
   v ni ifodasini 2-tenglamaga qoʻyib u ni topamiz, C qatnashadi.
   
7. 
   – ga u va v – lar ifodalarini qoʻyamiz.
   

Misol 2.

1. 
   
   
2. 
   
   
3. 
   
   
4. 
   
   

bu bosqichda .

5. 
   
   

6. 
   -umumiy yechim boʻladi.
   

KLERO DIFFERENSIAL TENGLAMASI

Taʼrif. x va y ga nisbatan chiziqli boʻlgan koeffitsiyentlari esa ning funksiyalari boʻlgan differensial tenglamaga



LAGRANJ DIFFERENSIAL TENGLAMASI deyiladi.

Ushbu tenglamani yechish algoritmi quyidagicha:

1. 
   Umumiy yechimni topish uchun oʻzgaruvchi almashtiriladi.
   

Differensial tenglama quyidagicha koʻrinishga keltiriladi:

bunda

2. 
   Ushbu tenglamani ekanligini eʼtiborga olib differensiallaymiz.
   

3. 
   x ga nisbatan chiziqli boʻlgan ushbu differensial tenglamaning yechimi x=F(p,c) boʻlsa, u holda Lagranj differensial tenglamaning umumiy yechimi quyidagicha boʻladi:
   

Taʼrif. x va y ga nisbatan chiziqli boʻlgan koeffitsiyentlari esa ning funksiyalari boʻlgan quyidagicha differensial tenglamaga



KLERO DIFFERENSIAL TENGLAMASI deyiladi.

Klero differensial tenglamasi Lagranj differensial tenglamasining xususiy holi hisoblanadi. Ushbu differensial tenglamani yechish algoritmi quyidagicha:

1. 
   
   
2. 
   
   

Oxirgi ifodani dx ga boʻlamiz

3. 
   
   

Birinchi yechim:

Ikkinchi yechim esa: parametrik tenglamalar sistemasini yechish orqali hosil qilinadi. Hosil boʻlgan F(x,y)=0 ikkinchi yechim ixtiyoriy oʻzgarmas sonni oʻz ichiga olmaydi va umumiy yechimdan ham C ning biror bir qiymati orqali hosil qilinmaydi, demak xususiy yechim emas. Bunday yechimlar maxsus yechim (integral) hisoblanadi. Shunday qilib Klero tenglamasining maxsus yechimi umumiy yechim (integral) bilan berilgan toʻgʻri chiziqlar oilasining egilish chizigini aniqlaydi, boshqacha qilib aytganda maxsus yechimning ixtiyoriy nuqtasiga oʻtqazilgan urinma ham differensial tenglama yechimi boʻladi.

Klero differensial tenglamasi koʻp hollarda analitik geometriyada 2-tartibli egri chiziqlarni qurish uchun ishlatiladi. Egri chiziqni uning urinmasiga qoʻyilgan xossalari boʻyicha aniqlaydigan geometrik masalalar Klero tenglamasiga olib keladi. Ushbu xossa aynan urinmaga tegishli boʻlib, urinadigan nuqtaga tegishli emas. Haqiqatdan ham urinma tenglamasi:

Urinmaning har qanday xossasi va oʻrtasidagi munosabat bilan aniqlanadi:

=0

Ushbu tenglamani ga nisbatan yechilsa, aynan

Klero tenglamasiga kelamiz.

Misol.

1. 
   
   
2. 
   
   

Oxirgi ifodani dx ga boʻlamiz

– ushbu tenglama mumkin boʻlgan ikki xil yechimga ega.

3)

1-yechim: Klero tenglamasining umumiy integrali (yechimi) toʻgʻri chiziqlar oilasini tashkil qiladi.

2-yechim: yechim parametrik koʻrinishda tenglamalar sistemasidan topiladi:

ikkinchi yechimni topamiz

Ikkinchi yechim ixtiyoriy oʻzgarmas sonni oʻz ichiga olmaydi va umumiy yechimdan ham C ning biror bir qiymati orqali hosil qilinmaydi, demak xususiy yechim emas. Bunday yechimlar maxsus yechim (integral) hisoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   Fayllar.org
   
2. 
   Google.uz
   
3. 
   Arxiv.uz