Birinchi jahon urushining boshlanishi va borishi

Mavzu yuzasidan ma’lumot

Germaniya hukmron doiralari 1-avgustda Rossiya, 3-avgustda Fransiyaga urush e’lon qildilar, Buyuk Briyaniya 4-avgust kuni Germaniyaga urush e’lon qildi. Birinchi jahon urushi shu tarzda boshlanib ketdi.

Davlatlarning o’zaro urush e’lon qilish xronologiyasi

Sana	Kim e’lon qildi	Kimga e’lon qildi
1914-yil
28-iyul	Avstriya-Vengriya	Serbiya
1-avgust	Germaniya	Rossiya
3-avgust	Germaniya	Fransiya
4-avgust	Germaniya	Belgiya
	Buyuk Britaniya	Germaniya
5-avgust	Chernogoriya	Avstriya-Vengriya
6-avgust	Avstriya-Vengriya	Rossiya
	Serbiya	Germaniya
9-avgust	Chernogoriya	Germaniya
11-avgust	Fransiya	Avstriya-Vengriya
12-avgust	Buyuk Britaniya	Avstriya-Vengriya
22-avgust	Avstriya-Vengriya	Belgiya

Davlatlarning o’zaro urush e’lon qilish xronologiyasi (davomi)

Sana	Kim e’lon qildi	Kimga e’lon qildi
23-avgust	Yaponiya	Germaniya
25-avgust	Yaponiya	Avstriya-Vengriya
1-noyabr	Rossiya	Turkiya
2-noyabr	Serbiya	Turkiya
3-noyabr	Chernogoriya	Turkiya
5-noyabr	Buyuk Britaniya	Turkiya
	Fransiya
1915-yil
23-may	Italiya	Avstriya-Vengriya
3-iyun	San-Marino	Avstriya-Vengriya
21-avgust	Italiya	Turkiya
14-oktabr	Bolgariya	Serbiya
15-oktabr	Buyuk Britaniya
	Chernogoriya	Bolgariya

Davlatlarning o’zaro urush e’lon qilish xronologiyasi (davomi)

Sana	Kim e’lon qildi	Kimga e’lon qildi
16-oktabr	Fransiya	Bolgariya
19-0ktabr	Italiya	Bolgariya
	Rossiya
1916-yil
9-mart	Germaniya	Portugaliya
15-mart	Avstriya-Vengriya	Portugaliya
27-avgust	Ruminiya	Avstriya-Vengriya
	Italiya	Germaniya
28-avgust	Germaniya	Ruminiya
30-avgust	Bolgariya	Ruminiya
1-noyabr	Turkiya	Ruminiya
1917-yil
6-aprel	AQSh	Germaniya

Davlatlarning o’zaro urush e’lon qilish xronologiyasi (davomi)

	Kim e’lon qildi	Kimga e’lon qildi
7-aprel	Kuba	Germaniya
10-aprel	Bolgariya	AQSH
13-aprel	Boliviya	Germaniya
20-aprel	Turkiya	AQSH
2-iyul	Gresiya	Germaniya
		Avstriya-Vengriya
		Turkiya
		Bolgariya
22-iyul	Siam	Germaniya
		Avstriya-Vengriya
4-avgust	Liberiya	Germaniya
14-avgust	Xitoy	Germaniya
		Avstriya-Vengriya

Davlatlarning o’zaro urush e’lon qilish xronologiyasi (davomi)

Sana	Kim e’lon qildi	Kimga e’lon qildi
6-oktabr	Peru	Germaniya
7-oktabr	Urugvay	Germaniya
26-oktabr	Braziliya	Germaniya
7-dekabr	AQSh	Avstriya-Vengriya
7-dekabr	Ekvador	Germaniya
10-dekabr	Panama	Avstriya-Vengriya
16-dekabr	Kuba	Avstriya-Vengriya
1918-yil
23-aprel	Gvatemala	Germaniya
8-may	Nikaragua	Germaniya
		Avstriya-Vengriya
23-may	Kosta-Rika	Germaniya

Davlatlarning o’zaro urush e’lon qilish xronologiyasi (davomi)

Sana	Kim e’lon qildi	Kimga e’lon qildi
12-iyul	Gaiti	Germaniya
19-iyul	Gonduras	Germaniya
10-noyabr	Ruminiya	Germaniya

Nikolay II Qishki saroy balkonidan Germaniyaga urush e’lon qilmoqda

Mavzu yuzasidan ma’lumot

Germaniya qo’shini generali fon Shliffen yashin tezligida g’alabaga erishish rejasini ishlab chiqqan edi. Rejaga ko’ra, Fransiya va Rossiya qisqa vaqt ichida tor-mor keltirilishi kerak edi. Biroq, Shliffen rejasi amalga oshmay qoldi. Bunga Fransiyaning iltimosiga ko’ra 17-avgust kuni Germaniya va Avstriya-Vengriyaga qarshi Rossiyaning boshlagan hujumi sabab bo’ldi.

Graf fon Shliffen

Shliffen rejasi. Unga ko’ra, Parij 39 kun ichida egallanishi, 42 kunda Fransiya to’liq taslim bo’lishi kerak edi.

Qo’shimcha ma’lumot

Shliffen rejasiga ko’ra, Fransiyani bosib olgandan so’ng, Germaniya bu yerda qo’shinning 9 % iniqoldirib, 91 % ini Rossiya imperiyasiga qarshi yo’naltirmoqchi edi.

Germaniya imperatori Vilgelm II shunday degan: “Paris for lunch, dinner at St. Petersburg".

Tarjimasi: “Bizning tushligimiz Parijda, kechki ovqatimiz esa Sankt-Peterburgda bo’ladi”.

Mavzu yuzasidan ma’lumot

Marna daryosi bo’yida Fransiya va Buyuk Britaniyaning birlashgan qo’shini 1914-yilning sentabrida Germaniya qo’shiniga qarshi hujumga o’tdi. Bu jangda Buyuk Britaniya va Fransiyaning qo;li baland keldi.

Bu g’alaba tufayli, Germaniyaning yashin tezligida g’alaba qozonish rejasi barbod bo’ldi.

Marna jangi

Qo’shimcha ma’lumot

Marna yaqinidagi jangda urush maydoniga qo’shimcha kuchlarni jo’natish uchun Fransiya qo’mondonligi hatto … Parij taksilaridan foydalangan.

1914-yil 7-sentabrda 600 ta taksi shu maqsadda askar tashigan.

“Marna taksilari” (Reno avtomoboli). Undan Marna bo’yiga askarlarni tashishda foydalanishgan.

Marna bo’yidagi jangda qo’llanilgan harbiy texnikalar

Germaniya- ning pulemyot o’rnatilgan avtomoboli

Inglizlarning harbiy avtomoboli

Belgiyaning “Sava” nomli zirhli avtomoboli Belgiya-Fransiya chegarasida.

Mavzu yuzasidan ma’lumot

Turkiyaning urushga kirishi. Germanparast, harbiy vazir va bosh qo’mondon Anvar poshsho 1914-yil 29-oktabr kuni Turkiya flotiga nemis admirali Sushan qo’mondonligida Qora dengizga chiqishga va Rossiyaning hududlarini o’qqa tutishga buyruq berdi.

Turk-german ittifoqi qo’mondonlari

Anvar poshsho

Vilgelm Sushon (o’ngdan birinchi)

Mavzu yuzasidan ma’lumot

2-noyabr kuni Rossiya Turkiyaning hujumiga javoban unga urush e’lon qildi. Urush harakatlari uzunligi 350 km bo’lgan Kavkaz frontini vujudga keltirdi.

1914-yildagi Kavkaz fronti

Mavzu yuzasidan ma’lumot

1915-yilning 19-yanvarida Antanta harbiy dengiz kuchlari Turkiyaga qarshi Dardanell bo’g’ozida harbiy operatsiyalarni boshlab yubordi. Germaniya mumkin bo’lgan barcha imkoniyatlardan foydalanib, Turkiyaga yordam ko’rsatdi.

Sarich burnidagi jang sxemasi

Nemislaning “Gyoben” va “Breslau” kemalarini ta’qib qilayotgan Britaniya kemasi

Rus armiyasining Sariqamish (Kavkaz fronti)dagi pozitsiyalaridan biri

Mavzu yuzasidan ma’lumot

Buyuk chekinish. Germaniya va Avstriya-Vengriya 1915-yilning bahorida Sharqiy frontda hujum boshladilar. Natijada, rus qo’shini qonli mudofaa janglari olib borishga majbur bo’ldi. 850 ming soldat va zobit nobud bo’ldi. 900 ming nafari asir tushdi. Rus qo’shini Polsha, Boltiqbo’yi, Ukraina va Belorussiyaning bir qismini tashlab chiqishga majbur bo’ldi. Bu chekinish Birinchi jahon urushi tarixiga “buyuk chekinish” nomi bilan kirdi.

122 mm li rus gaubitsasi o’t ochmoqda.

Sharqiy front. 1915-yil.

Nemis otliq qo’shinlari 1915-yil 5-avgustda Varshavaga kirib kelmoqda.

Mavzu yuzasidan ma’lumot

Sharqiy frontdagi dastlabki g’alabalardan ruhlangan Germaniya G’arbiy frontdagi ahvolini ham o’zgartirib olmoqchi bo’ldi. Bu o’rinda u mutlaqo yangi qurol – suvosti kemalariga katta umid bog’ladi.

Germaniyaning Birinchi jahon urushi davridagi mashhur “U-20” suvosti kemasi

Mavzu yuzasidan ma’lumot

Germaniya harbiy harakatlar hududlaridagi har qanday suv osti kemalarini ham cho’ktirib yuborish niyatida edi.

Germaniya tomonidan suv osti urushi e'lon qilingan hudud (Britaniya qirg'oqlari)

Mavzu yuzasidan ma’lumot

Germaniya suvosti kemalari 1915-yilning 7-may kuni buyuk Britaniyaning “Luzitaniya” yo’lovchi kemasini cho’ktirib yubordi. Uning bortida jami 2000 ga yaqin yo’lovchi bor edi. Ulardan 1195 nafari halok bo’ldi.

“Luzitaniya” kemasi

Cho’kayotgan “Luzitaniya”

Mavzu yuzasidan ma’lumot

Germaniya 1915-yilning 25-aprelida Ipr jangida urushlar tarixida birinchi marotaba kimyoviy qurol – zaharli gaz (xlor) ishlatdi. Natijada 15ooo kishi zaharlandi. Ulardan 5 mingi vafot etdi. Biroq, bu qurol ham Germaniya kutgan natijani bermadi. Antanta qo’shini tez orada gazga qarshi himoya vositasi (protivogaz) bilan ta’minlandi.

Ipr jangi

Shamol zaharli gazni raqib tomonga haydamoqda

G’arbiy front. 1915.

Kimyoviy zaryad otuvchi nemis minomyoti

G’arbiy front. 1915.

Zaharli gazlarga qarshi turli gazniqob (protivogaz)lar

Mavzu yuzasidan ma’lumot

Yevropada borayotgan urush harakatlari Yaponiyaning Uzoq Sharq va Tinch okeanidagi harbiy harakatlari uchun qulay sharoit tug’dirdi. U 1915-yilning 18-yanvarida Xitoy hukumati oldiga qator talablarni qo’ydi.

Yigirma bir talab

Yaponiyaning Xitoyga qo’ygan talabnomasi matni (yapon tilida).

Mavzu yuzasidan ma’lumot

Rossiya qo’shinining 1915-yilgi buyuk chekinishi Bolgariyani kimning tarafida urushga kirishi masalasini hal etdi.

Bolgariya shohi Ferdinand I ning Serbiyaga urush e’lon qilish to’g’risidagi Manifesti

Mavzu yuzasidan ma’lumot

1915-yilning 6-sentabr kuni Avstriya-Vengriya va Bolgariya, 15-sentabr kuni Bolgariya va Turkiya o’rtasida ittifoqchilik shartnomalari imzolandi. Shu tariqa, “To’rtlar ittifoqi” vujudga keldi.

“To’rtlar ittifoqi” (chapdan o’ngga – Vilgelm II, Frans Iosif I, Mehmed V, Ferdinand I)

Foydalanilgan adabiyotlar

• Jahon tarixi. 9-sinflar uchun darslik. M. Lafasov va boshqalar. Toshkent, “O’qituvchi”. 2010. 127-131-betlar.

Internet resusrslar:

• http://ru.wikipedia.org/wiki/Первая_мировая_война
• http://ru.wikipedia.org/wiki/Сараевское_убийство
• http://ru.wikipedia.org/wiki/Принцип,_Гаврило
• http://ru.wikipedia.org/wiki/Франц_Фердинанд
• http://ru.wikipedia.org/wiki/Июльский_кризис
• http://ru.wikipedia.org/wiki/План_Шлиффена
• http://ru.wikipedia.org/wiki/Битва_на_Марне_(1914)
• http://ru.wikipedia.org/wiki/Кавказский_фронт_(Первая_мировая_война)
• http://ru.wikipedia.org/wiki/Лузитания_(лайнер)
• http://en.wikipedia.org/wiki/Audrey_Pearl#Last_survivors