Биринчи қисм

Иккинчи қисм Журналистикада жанрлар таснифи Биринчи боб Ахборот жанрлари

Хабар

Замонавий журналистикада янгиликлар соҳаси тобора ривожланиб бормоқда.
Журналистиканинг тезкор ахборот манбаи бўлган бу тури инсонни қисқа вақт ичида воқеаҳодисалардан хабардор қилади ва жуда ҳам катта ахборот оқими ичидан кераклисини танлаб олишга ёрдам беради. Халқаро журналистикада ҳам хабар бошқа жанрлар ичида етакчидир. Ахборот жанрларини ўқувчига маълумотни етказиш усулига қараб бир неча гуруҳга бўлиб ўрганиш мумкин. Уларнинг биринчи гуруҳи ўз ичига хабар, репортаж, ҳисоботни олади. Чунки айнан ана шу жанрлар ўқувчилар аудиториясига маълумотни тезкор равишда етказади ва кўп ҳолатда уларнинг асосида янгилик ётади. Хўш, янгилик нима ўзи?
Янгилик сифатида биз ўқувчилар аудиториясига маълум бўлмаган воқеликни тушунамиз. Аммо ҳар қандай янгилик ҳам ўқувчини қизиқтира оладими? Бу нарса унинг долзарблилиги билан боғлиқ. Долзарб ахборот аудиториянинг эътиборини тортади, унда қизиқиш уйғотади. Аммо далиллар ҳам ҳудудий бўлиши мумкин. Кичик бир жойда содир бўлган воқеа кўпинча ўша ерлик аҳолини қизиқтиради. Аммо айрим ҳолларда шундай воқеа умуммиллий муаммони ўзида акс эттирса, бутун бир мамлакатда унга бўлган қизиқиш уйғонади.
Долзарб ахборот излаган журналист, аввало, хабар ва янгиликни бир-биридан фарқлай олмоғи лозим. Янгилик - бу бошқаларга нотаниш янги маълумот бўлса, хабар – маълум нарса хусусидаги янги ахборотдир. Масалан, эндиликда ҳаммага маълум ва машҳур бўлган аспирин кашф этилган вақтида журналистлар уни янгилик сифатида матбуотда ёритган эдилар. Яқинда олимлар томонидан аспириннинг қон қуюлишининг олдини олишдаги хусусияти аниқланди. Бу ҳақдаги хабар кўплаб газеталар ва интернет нашрларида зудлик билан эълон қилинди. Аудитория учун қизиқ бўлган янгиликни ўз вақтида тайёрлаб етказиш журналистнинг, қолаверса, тегишли ОАВ нуфузини оширади.
Хабар, асосан нима? қаерда? қачон? каби саволларга жавоб бериб, унда асосий далиллар биринчи ўринда туради. Кўп ҳолатда янгилик ва хабарлар 10-20 қатордан ошмай, икки ёки учта жумладан ташкил топади, холос. Муаллиф воқеа ва ходисага изоҳ бермайди, аксинча, уни қисқа ва лўнда шаклда ўқувчига етказади.
Халқаро амалиётда янгилик ва хабарнинг қуйидаги хусусиятларига эътибор қаратилади:

• 
  фақат далилларни бериш;
  
• 
  деталлар кўплигига эътибор қаратиш;
  
• 
  шахсий фикрнинг йўқлиги;
  
• 
  мавзунинг долзарблиги;
  
• 
  асосий воқеанинг биринчи ўринга қўйилиши.
  

Айнан шу усул “тўнтарилган эҳром” деб номланади.
Янгиликларни ёзишнинг мазкур услуби XIX аср ўрталарида электрон телеграф ихтиро қилинганидан сўнг пайдо бўлиб, журналистларга илк бор хабарни таҳририятларга узоқдан жўнатиш имкониятини берди. Аммо бу йўл билан узатиладиган ахборот жуда ҳам қисқа ва аниқ бўлиши керак эди. Чунки у Морзе алифбоси билан жўнатилар ва алоқа исталган вақтда узилиб қолиши мумкин эди. Алоқанинг бундай оддий усули журналистикани тезкорлик даражасига кўтариб, фақат энг муҳим ахборотнигина узатишга интиладиган янгича услубга асос солди.
Оддий хабар ёки янгилик ҳам ўқувчи эътиборини жалб қиладиган сарлавҳа остида берилса, маълумотнинг қиймати бир неча баробарга ошади²¹.