Биринчи бўлим статик аниқ системалар

---

БИРИНЧИ БЎЛИМ
СТАТИК АНИҚ СИСТЕМАЛАР
3 -Б О Б . СТАТИК АНИҚ КЎП ОРАЛИҚЛИ Ш А РН И РЛ И
БАЛКА ВА РАМАЛАРНИ ҲИСОБЛАШ
3.1. Статик аниқ системаларда ички зўриқишларни аниқлаш
Қурилиш механикаси ф анининг асосий масалаларидан б и­
ри - иншоотларда ташқи юклардан ҳосил бўлган ички 
зўриқишларни 
ҳисоблашдан 
иборат. 
Иншоот 
ички 
зўриқишларини (Мх, Qx, Nx) ҳисоблаш, шу инш оотнинг ста­
тик ан и қ ёки статик аниқмаслигига боғлиқ.
Статик аниқ системалар деб шундай системага айтиладики, 
унда ҳосил бўлаётган ички зўриқишларни статиканинг мувоза­
нат тенгламалари ёрдамида аниқлаш мумкин.
Статик аниқ системаларда ички зўриқиш ларни аникдаш 
учун аввало, системанинг таянч реакциялари аниқланади.
Таянч реакциялар аналитик усулда қуйидаги статика муво­
занат тенгламалари системасининг бири ёрдамида аниқланади:
1 5 > = 0; 
Х у = °"' 
X м . = 0 ;
2
.
2 Mi = 0 : 
Е м у = ° ;
(3 | )
з Е м , = 0 ;
X м ; = °;
Статик 
аниқ 
системанинг 
таянч 
реакциялари 
аникдангандан кейин унинг ички зўриқишлари қуйидаги усул- 
ларнинг бири ёрдамида аникданади:
1. Кесимлар усули;
2. Боғланишларни алмаштириш усули;
3. Кинематик усул.
Ушбу бобда кесимлар усули билан таниш иб чиқамиз. 
Крлган хисоблаш усуллари билан кейинги бобларда таниш а- 
миз.
24

---

Кесимлар усули. 
Кесимлар усули ўз навбатида 2 га 
булинади: оддий кесимлар усули; қўшма кесимлар усули.
Оддий кесимлар усулида система иккига ажратилиб, систе­
м анинг ихтиёрий (чап ёки ўнг) қисми фикран ташлаб юбори- 
лади. Таш ланган қисм ички зўриқишлар билан алмаштирилади 
(3.1-раем, б). Системанинг кўпроқ юклар таъсир қилаётган ёки 
мураккаб қисмини ташлаб юбориш мақсадга мувофикдир.
а) 
б)
Агарда 
системани 
оддий 
кесимлар 
усули 
ёрдамида 
ҳисоблаганда номаълумлар сони статиканинг мувозанат тенг­
ламалари сонидан кўп бўлса, у вакгда қўшимча кесимлар 
ўтказишга тўғри келади. М асалани ечишда бир вақтда бирда- 
нига 2 ёки ундан ортиқ оддий кесимлар ўтказилса, бундай усул 
қўшма кесимлар усули дейилади (3.2-расм, а).
Материаллар қаршилиги курсида инш оот қисмларида ҳосил 
бўлувчи ички зўриқишларни аникуташ қаралган эди. Қурилиш 
механ и касида эса алоҳида (қисмлар) элементлар мажмуасидан 
ташкил 
топган 
иншоотларда 
ҳосил 
бўлувчи 
ички 
зўриқиш ларни аниқлаш қаралади. Маълумки, текис система­
ларнинг ихтиёрий кесимида ҳосил бўладиган ички зўриқиш 
кучлари эгувчи момент - М х , кўндаланг куч - Q x ва бўйлама 
куч - N x лардан иборат (3.1-раем, б).
3.1-раем
а)
///
X
3.2-расм
25

---

Балканинг кесимида ҳосил бўлувчи жуфт куч шу кесимдаги 
эгувчи момент деб аталади. Эгувчи момент балканинг берилган 
қисмига қўйилган барча кучлардан кесим марказига нисбатан 
олинган статик моментларнинг йиғиндисига тенг (3.1-раем, б):
Агар эгувчи момент 
балканинг пастки толаларини чўзса 
мусбат, аксинча манфий деб қабул қилинади (3.3-расм, а).
Кўндаланг куч деб балканинг қолдирилган қисмини ташлаб 
юборилган қисмига нисбатан силжитишга интилган кучга ай- 
тилади. Кўндаланг куч Qx балканинг қаралаётган қисмига 
қўйилган 
барча 
ташқи 
кучларнинг 
балка 
ўқига 
тик 
йўналишдаги ўққа нисбатан туширилган проекцияларининг 
йигиндисига тенг (3.1-раем,б):
ХУ™ " =0; 
‘ QX + RA -P[
= 0, бундан