Bir fazali transfоrmatоrni

LABORATORIYA ISH - №7


BIR FAZALI TRANSFОRMATОRNI TADQIQ QILISH

Ishning maqsadi:

Bir fazali transfоrmatоrning tuzilishi, vazifasi asosiy harakteristikalari , transformatsiya koefisenti va salt ishlash harakteristikalarini olishni o’rganish


Kerakli asbob va materiallar. O’zgaruvchan tok ampermetri (1 ta 5A gacha shkalali 2 ta 20 A gacha shkalali); o’zgaruvchan tok voltmetrlari (30V, 150V va 250 V); bir fazali transformator (220V/12 V); bir qutbli rubilnik va ulovchi simlar.

Nazariy ma’lumotlar

Biror kchlanishli o’zgaruvchan tokning chostotosini o’zgartirmagan xolda uni boshqa kuchlanishli o’zgaruvchan tokka aylantirish uchun ishlatiladigan statik apparat transformator deyiladi.

Transformatorning ishlash prinsipi elektromagnit induksiya xodisasiga asoslangan. Elektrotexnika sanoatida ishlatiladigan transformatorlarning o’zagi ma’lum shakldagi berk rama ko’rinishida yig’ilgan aloxida po’lat plastinkalaridan iborat (2.1-rasm).

2.1-rasm
Birlamchi chulg’am (g’altak) dagi o’ramlar soni W₁, bo’lsin. Unga tarmoqdan yoki generatordan o’zgaruvchan kuchlanish beriladi. Bunda o’ramdan o’zgaruvchan I tok o’tadi, bu tok po’lat o’zakni magnitlab, unda o’zgaruvchan magnit oqimi hosil qiladi. Bu tokning magnitlovchi ta’siri amper o’ramlar soni (I W₁,) ga proporsional bo’ladi.
G’altakda tok ortgani sari o’zakdagi magnit oqimi xam ortib boradi, buning o’zgarishi esa g’altak o’ramlarida uzinduksiya EYUK hosil qiladi. Uzinduksiya EYUK g’altakka berilgan kuchlanish darajasiga yetganda birlamchi o’ramda tokning ortishi to’xtaydi. Shunday qilib, transformatorning birlamchi o’rami zanjirida uning uchlariga berilgan kuchlanish U₁ va o’zinduksiya EYUK E₁ bo’ladi. Bunda kuchlanish U₁ dan o’ramda kuchlanishning pasayishi miqdoricha ortiq bo’lib, kuchlanishning bu pasayishi esa juda kam bo’ladi.
Transformator o’zagida vujudga kelgan o’zgaruvchan magnit oqimi transformatorning ikkilamchi g’altagini ham kesib o’tib, uning har o’ramida birlamchi g’altakning har bir o’ramidagidek EYUK hosil qiladi.
hosil bo’lgan EYUK ning kattaligi chulg’amlarning o’ramlari soniga proporsional bo’ladi:

(1)
Transformatorning birlamchi chulg’amidan tok o’tganda uning o’zagida shu tokka proporsional bo’lgan magnit oqimi hosil bo’ladi. Bu oqim xam sinusoidal qonun bo’yicha o’zgaradi, ya’ni

(2)
Transformator chulg’amlarida hosil bo’lgan elektr yurituvchi kuchni topish uchun

(2) ni (1) ga qo’yib, uni differensiallaymiz:

bunda

bo’lgani uchun

ni yozish mumkin.

Shuningdek ikkilamchi chulg’amdagi EYUK

(3)

(4)
bo’ladi.
Bu formula transformator chulg’amlarida hosil bo’lgan elektr yurituvchi kuchlar ham sinusoidal qonun bo’yicha o’zgarishini hamda ularning fazasi magnit oqimining fazasiga nisbatan 90° burchakka orqada qolishini ko’rsatadi. (3) ifodadan EYUK ning maksimal qiymatini aniqlaymiz. Agar bulsa,
bo’ladi. Shuning uchun
(5)
Endi E_1max ni ga bo’lib, birlamchi chulg’amda hosil bo’lgan EYUK ning effektiv qiymatini aniqlaymiz:

(6)
Shuningdek ikkilamchi chulg’amdagi EYUK ning qiymati:

(7)
Bu formulada magnit oqimi veber hisobida o’lchanadi.
Demak, transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg’amlarida hosil bo’lgan EYUK lar qiymati, chulg’amlarning o’ramlari soniga to’g’ri proporsional ekan.

Transformatorning birlamchi chulg’amidagi E₁ EYUK ning ikkilamchi chulg’amidagi E₂ EYUK ga nisbati ularning o’ramlari soni nisbatiga tengdir. Bu nisbat transformatorning transformatsiyalash koeffitsientai deyiladi. Transformatsiyalash koeffitsienti k harfi bilan belgilanadi;
(8)
Transformatsiyalash koeffitsienti transformatorning kuchlanish qiymatini necha marta kuchaytirib yoki pasaytirib borishini bildiradi. Transformatorda birlamchi chulg’amining o’ramlari soni W₁ ikkilamchi chulg’am o’ramlari soni W₂ dan katta W₁ > W₂ bo’lsa, transformator kuchlanishini pasaytiruvchi transformator bo’ladi, bu holda k>1 bo’ladi, aks holda W₂ > W₁ bo’lsa, transformator kuchlanishni kuchaytiruvchi transformator bo’ladi, bu holda k < 1 bo’ladi.
Transformator berayotgan P₂ quvvatning u iste’mol qilayotgan P₁, quvvatga nisbati transformatorning FIK deyiladi va u ῃ harfi orqali belgilanadi:

bunda P_po’l va P_ch transformator o’zagida va chulg’amlardagi quvvat isrofi.