Biotexnologiya fanidan o’quv-uslubiy majmua

Jadval 3. Aminokislotalar va ularning shartli belgilari. 
№ 
Аminokislotalar 
Belgisi 
№ 
Аminokislotalar 
Belgisi 
1 
Аlanin 
А 
11 
Leytsin 
L 
2 
Аrginin 
R 
12 
Lizin 
К 
3 
Аsparagin 
N 
13 
Metionin 
М 
4 
Аsparagin 
kislota 
D 
14 
Prolin 
Р 
5 
Valin 
V 
15 
Serin 
S 
6 
Gistidin 
Н 
16 
Тirozin 
7 
Glitsin 
G 
17 
Тreonin 
т 
8 
Glutamin 
Q 
18 
Тriptofan 
W 
9 
Glutamin kislota 
ɛ
19 
Fenilalanin 
F 
10 
Izoleytsin 
I 
20 
Sistein 
С 
Bir aminokislotaning karboksil guruhi va ikkinchi aminokislotaning aminoguruhi 
o'rtasida peptid bog'i hosil bo'ladi. Oqsil molekulasidagi eng birinchi aminokislota erkin 
aminoguruhga (N-uchi), ohirgi aminokislota esa erkin karboksil guruhga (C-uchi) ega.
Oqsil molekulasida 40 dan 1000 gacha aminokislota qoldig'i bo'ladi. 
Molekulasidagi aminokislotalar ketma-ketligi va aminokislotalar turiga ko'ra oqsil har 
hil konformatsion shaklga kiradi. Ko'pchilik faol oqsillar ikki yoki undan ortiq 
polipeptid zanjiridan iborat bo'ladi. Asosiy funktsiyalarni bajaruvchi oqsillar ko'plab 
polipeptid zanjirlar – subbirliklardan tuzilgan.
Oqsildagi aminokislotalar ketma-ketligini RNK zanjiridagi nukleotidlar ketma-
ketligi belgilaydi; 3 ta nukleotid (triplet) 1 ta aminokislotani kodlaydi. 

---

Nukleotidlar tilida yozilgan genetik ahborotni aminokislotalar tiliga o'tkazishda 
RNK muhim zveno bo'lib hizmat qiladi. RNK DNK ma'lum uchastkalarida sintezlanadi. 
RNK polinukleotid molekula bo'lib, DNK dan 2 ta parametr bo'yicha farq qiladi: 
3.
RNK da 2 ta gidroksil guruh saqlovchi riboza bor. 
4.
RNK da timin o'rnida uratsil joylashgan. 
RNK ning bir zanjirli bo'lishining sabablari: 
hujayraviy tuzilishga eha bo'lgan organizmlarda RNK asosida RNK sintez bo'lishini 
katalizlaydigan ferment yo'q (ayrim viruslar bundan mustasno); 
uratsilda metil guruh yo'q, shuning uchun u adenin bilan mustahkam bog'lana olmaydi, 
buning natijasida RNK o'zining ikkinchi komplementar zanjirini «ushlab» turolmaydi. 
RNK bir zanjirli bo'lgani uchun spiral bo'lib buralmagan. Uning 3 hil turi bor: 

informatsion yoki matritsali RNK (iRNK yoki mRNK); 

ribosomal RNK (rRNK); 

transport RNK (tRNK)