“biotexnologiya asoslari”

Nazorat savollari

1.Biogaz nima va u qanday hosil bo’ladi?
2.Biogaz olishda substratlarga bo’lgan talablar nimalardan iborat?
3.Biogazni asosiy fizikaviy hususiyatlarini va uni ishlab-chiqarish va maishiy-hizmat korxonalarida ishlatish imkoniyatlari haqida fikirlaringiz.
4.Go’ngni anaerob bijg’itishda qancha biogaz hosil bo’ladi?
5.Biogaz qurilmalarini asosiy tiplari va ularni vazifalari haqida so’zlab bering.

9-mavzu. BIOTEXNOLOGIYANING RIVOJLANAYOTGAN YANGI SOHALARI

Reja:

1. 
   Biogeotexnologiya.
   
2. 
   Bioenergotexnologiya.
   
3. 
   Biosensorlar
   
4. 
   quyosh energiyasidan foydalanish
   
5. 
   Suvda biofotoliz
   

BIOGEOTEXNOLOGIYA

Er ostida yashovchi mikroorganizmlardan biogeotexnologiyada - neft va gaz qazib olishda ularni qayta ishlash va boshqa maxsulotlarga aylantirishda keng ko’lamda foydalaniladi.
Biogeotexnologiya - alohida tur va turkumga kiruvchi mikroorganizmlarning metallarni eritma holiga o’tkazish (ma’danlardan metallarni eritib olish) xususiyatidan foydalanilib sof holda qimmatbaho metallar ajratib olishni ham o’z oldiga qo’yadi.
Masalan: Thiobacillus ferrooxydans har xil shtammlari tabiiy ma’danlardan yoki ularni chiqindilaridan temir, rux, mis, oltin, kumush, uran va boshqa metallar ajratib olish jarayonlarida keng ishlatiladi. Bu jarayonda asosan bakteriyalarni ma’danlarda uchraydigan moddalar sulfidlaridan sulfat kislota hosil qilishiga asoslangan.
Chromobacterium violaceum bakteriyalari oltinni eritish xususiyatiga ega bo’lib, jarayon quyidagicha kechadi: Au→Au(CN)₄.
Eng muhim ekologik muammolardan biri bo’lgan toshko’mir tarkibidagi oltingugurtni ajratish jarayonlarida samarali bo’lgan bakteriyalardan Pseudomonas va termofil bakteriya Sulfolobus lar ajratib olingan. Toshko’mir qazib olinadigan maydonlarning atrof muhiti oltingugurt bilan kuchli ifloslangan bo’ladi.
Oqova suvlardan metallarni ajratib olishda, uran, mis, kobolt va boshqa moddalarni o’z biomassalarida to’plab oluvchi Citrobacter sp. va Zoogloea shtammilardan samarali foydalaniladi. Citrobacter sp. shtammidan yuqori darajali fosfataza fermenti sintez qiluvchi mutant shtammlari olingan. Bunday samarali produsentlar uranni tabiiy shtammga nisbatan 2,5 maratoba ko’proq to’playdi.
Bu jarayon fosfataza fermenti ta’sirida fosfor saqlovchi birikmalardan anorganik fosfatning bo’shalishi va oqibatda hujayra yuzasida metallning cho’kib qolishi bilan bog’liqdir.
Suvli muhitda neft uglevodorodlari sorbsiyasi va emulsiya hosil qilishi uchun Rhodococcus va Nocardia sp. bakteriya turlari qo’llaniladi.
Ular suv va neftni bir-biridan ajratish, neftni quyuqlashtirish va oqova suvlarni neft aralashmalaridan tozalash xususiyatlariga ega. Eng qimmatbaho tozalovchilar - galobakteriyalar hisoblanadi. Bu bakteriyalarning bir qancha shtammlaridan cho’milish havzalarini mazutdan tozalashda keng foydalanilmoqda.
Tabiiy bakteriyalar bilan bir qatorda gen muxandisligi bakteriyalari ham istiqbolli hisoblanadi.
Allaqachon Pseudomonas sp. shtammi plazmidasiga oktan, komfora, naftalin va ksilol kabi moddalarni parchalovchi fermentlar geni o’tkazilgan. Natijada neft xom-ashyolarini samarali utilizasiya qiladigan shtammlar yaratilgan. Bunday shtammlardan ifloslangan suvlarni biotexnologik yo’l bilan tozalash jarayonlarida qo’llanilib kelinmoqda. YUqorida zikr etilgan misollardan ko’rishimiz mumkinki, biotexnologik jarayonlardan allaqachonlar ekologik muammolarni hal qilish uchun samarali foydalanib kelinmoqda.
SHular bilan bog’liq holda XXI asrda ekologik toza va yanada iqtisodiy yuqori samaraliroq ishlab chiqarish jarayonini yaratish mumkinligi kutilmoqda.