Biosferanıń bir bólegi bolǵan jerimiz maydanı 51 milliard 20 mln gektardı quraydı

Tema: Turaqlı rawajlanıw haqqında túsinik
Joba:
1. Turaqlı rawajlanıw túsinigi
2. Jerlerdi turaqlı basqarıwdıń maqsetleri
3. XXI ásirdıń gloval mashqalaları
Ana jer, tábiyaat insannıń barlıq turmıslıq mútajliklerin qandırıwshı kem ushraytuǵın hám ayrıqsha derek bolıp tabıladı. Insaniyat hám tábiyat ortasındaǵı ámeldegi teń salmaqlılıq bolsa sonday názik hám óz-ara baylanıslı.
Suw sıyaqlı tez aǵıwshı bul ásirimizde insan hár kúni ulıwma turaqlı keleshek ushın ilimiy jantasıwlar hám ámeliy sheshimlerdi talap etiwshi, planetamız xalqınıń ósiwi, ıqlımnıń global ózgeriwi, suw hám hawa háwizleriniń pataslanıwı,biologiyalıq túrlerdiń joǵalıp ketiwi hám ekologiya sistemasınıń buzılıwı, topıraq ónimliligi hám awıl xojalıǵı eginleri zúráátliliginiń tómenlewi, jerlerdiń suwsızlanıwı hám kebirlesiwi sıyaqlı kóplegen global máseleler menen dus keledi.
Topıraq házirgi jámiyette hár qashanǵınan da zárúrli áhmiyetke iye esaplanadı. Topıraqqa talaptıń artıwı tómendegi faktlar menen, yaǵnıy dúnyada topıraq resurslariniń sheklengenligi, nadurıs paydalanılıwı hám basqarılıwı sebepli jer maydanlarınıń azayıwı menen baylanıslı. Joqarıda keltirilgen shekleniwler menen bir qatarda jer resurslarınan awıl xojalıǵında jedel paydalanılıwı, qalaberse urbanitsaziyaniń artıwı hám basqa maqsetlerde paydalanılıwı áqibetinde topıraqlar degradatsiyasi júzege kelip atır
“XXI ásir shegarasında júzege kelgen jaǵdaydan shıǵıw jolların izlep tabıw ushın zamanagóy mashqalalardı sheshiw hám kelesinde olardıń aldın alıwǵa jóneltirilgen turaqlı rawajlanıw konsepsiyası islep shıǵıldı. «Turaqlı rawajlanıw» termini ingliz tilinen (Sustainable Development) kelip shıqqan bolıp, onı turaqlı, qollap -quwatlanıp atırǵan, abaylap-asırap atırǵan, dawamlı, úzliksiz rawajlanıw dep awdarma qılıw múmkin. Ádebiyatda bul túsiniktiń júzden artıq ańlatpaların ushıratıw múmkin. Onıń kóp isletiletuǵın ańlatpasın 1987 jılda daǵaza etilgen “Biziń ulıwma keleshegimiz” temasındaǵı bayanatta keltirilgen. Oǵan kóre “Turaqlı rawajlanıw” degende - házirgi áwlad turmıslıq mútajliklerin kelesi áwladlar mútajliklerin qandırıwǵa ziyan jetkizbesten ámelge asırilatuǵın rawajlanıw túsiniledi.
“Házirgi kúnde pútkil dúnyada keń kólemde tán alınǵan, Birlesken Milletler Shólkeminiń Turaqlı rawajlanıw konsepsiyası 1992 jılda Rio de Janeyroda quram tapqan, dúnya mámleketleri basshılarınıń eń iri ushırasıwlarınan biri sanalǵan jıynalısta tastıyıqlanǵan. Usı forumda qatnasıw etken 179 mámlekettiń basshıları, joqarı lawazımdaǵı wákilleri ózlerine keleshekte jáhán rawajlanıwın turaqlastırıw minnetlemesin aldı hám bul ekonomikalıq ósiwdi toqtatıp qoyıwdı emes, bálki kelesi áwladlardıń úlken muǵdardaǵı mútajliklerin názerde tutadı.”
Kóplegen ilimpazlar Turaqlı rawajlanıw principi (bilimleri, teoriyası ) ni da zamanagóy dúńyaǵa kóz-qaras, da planetadaǵı jańasha turmıs tárizi, ol jaǵdayda jasawshı barlıq adamlar, barlıq mámleketlerdiń tábiyat penen munasábeti boyınsha ámeliy qóllanba retinde kózde tutılmaqta.
2015 jıl 25 sentyabrde BMT ga aǵza mámleketlikler turaqlı rawajlanıw boyınsha tómendegi maqsetlerdi belgilep aldı.
Hár bir maqsettiń anıq wazıypaları ámeldegi hám olar kelesi 15 jılda ámelge asırılıwı dárkar :

	2030 jılǵa shekem dúnyada ekstremal jarlılıqtı tupten joytıw. Ómir keshiriw ushın minimal muǵdar 1, 25 $/kun etip belgilendi.
	2030 jılǵa shekem dúnyada asharshılıqtı putkinley joq qılıw
	2030 jılǵa shekem SPID, tuberkulez, malyariya sıyaqlı keselliklerdiń epidemiyasın aldın alıw.
	2030 jılǵa shekem barlıq ul hám qızlar sapalı baslanǵısh hám orta bilim beriw alıwına erisiw.
	Dúnyanıń barlıq múyeshlerinde hayal hám qızlarǵa salıstırǵanda diskriminatsiyani (tómenge urıwdı ) hám zorlıqshılıqtı joq qılıw
	2030 jılǵa shekem barlıq taza ishimlik suwınan paydalanıwǵa teń huqıqqa iye bolıwı.
	2030 jılǵa shekem barlıq óziniń múmkinshiligine tuwrı keletuǵın, isenimli hám zamanagóy energiya xızmetinen paydalanıwı
	Mámleketliklerdi ekonomikalıq rawajlanıwı hám ishki ónim jetistiriw muǵdarın asırıw rawajlanǵan mámleketlikler ushın jılına keminde 7%)
	Sapalı, isenimli hám turaqlı infrasistema jaratıw
	2030 jılǵa shekem eń kem tabıslı 40% xalıqtı tabısın milliy ortashadan artıq bolıwına erisiw.
	2030 jılǵa shekem xalıqqa jasaw ushın úy satıp alıw múmkinshiligin jaratıw.
	Turaqlı ist'emol hám jetistiriw boyınsha qabıl etilgen 10 -jıllıq programmaǵa ámel qılıw.
	Barlıq mámleketlerde xalıqtı ıqlım ózgeriwine hám jer qiymıldawı sıyaqlı túrli apatlarǵa tayın bolıwı.
	2025 jılǵa shekem barlıq suw háwizleriniń pataslanıwın Kemeyttiriw hám aldın alıw ilajların qollaw.
	2020 jılda barlıq túrdegi jerlerdi (tegislik, taw hám Basqada ) qorǵaw, qayta tiklew hám olardan turaqlı paydalanıw.
	Zorlıqshılıqtıń barlıq formasın keskin kemeytiw.
	Rawajlanǵan mámleketller aqsha, texnologiya, sawda-satıq, xalıq aralıq járdem formaları arqalı rawajlanıp atırǵan mámleketlerge járdem kórsetiwi

Usı dizimde 15-sanlı maqset tuwrıdan-tuwrı agroximiya hám agrotopıraqtanıwǵa tiyisli esaplanadı. Turaqlı rawajlanıw boyınsha BMSh esabatında taǵı tómendegiler kórsetip ótilgen: