Bioorganik kimyo

 
2.2.Oqsillarni kimyoviy tuzilishini tasavvuri  
Reja: 
1.Oqsilni xomashyodan ajratib olish. 
 
2.Oqsilning elementlar tarkibi. 
3.Oqsilni birlamchi, 2- chi,3-chi, 4-chi strukturasi. 
 
Tayanch  iboralar:  oqsil,  peptid,  protein,  protein  nazariyasi,  biuret 
guruhi,  fermentativ  faollik,  oqsil-ferment,  gormon  oqsil,  toksin-oqsil, 
antibiotik-oqsil, transport oqsil, tuzilma oqsil, zahira oqsil, boshqaruv 
oqsil,  almashinmaydigan  aminokislotalar,  elementar  tarkib,  azot 
bombasi, gel-xromatografiya. 

  Muammoli  vaziyat:  Quyida  berilgan  chizma  asosida  oqsillarni 
eng  muhim  biologik  vazifalarini  tasvirlang.  Shu  bilan  bir 
qatorda  shu  biologik  vazifani  bajaradigan  oqsillarni  ham  yozib 
chiqing. Xuddi shu vazifani peptidlar uchun ham bajaring. 
 
 
 
 
 
                                               Oqsillar 
 
 
 
 
 
           Oqsillar 
o’simliklar, 
hayvon 
to’qimasidan, 
mikroorganizmlardan  maxsus  usullar  orqali  ajratib  olinadi.  Buning 
uchun  dastlab  biologik  material  maydalanib  gomogen  holatga 
keltiriladi. 
Ko’pchilik 
holatlarda 
gomogenizatorda, 
maxsus 

---

 
33 
tegirmonlarda  maydalandi.  So’ngra  ultratovush,  vaqti-vaqti  bilan 
muzlatish  va  eritish,”azot  bombasi”  kabi  usullardan  foydalaniladi. 
Masalan, 
mikroorganizmlardan  oqsil  ajratib  olishda  hujayra 
suspenziyasiga  yuqori  bosim  ostida  azot  berilib,  tezda  bosim 
pasaytiriladi.  Bunda  hujayra  oson  parchalanib,  oqsil  eritmaga  o’tadi. 
Agar  mahsulot  juda  ko’p  marta  muzlatib  -  eritiladigan  bo’lsa,  muz 
kristallari hujayra devorini parchalaydi. Odatda oqsillar tabiatiga ko’ra 
tuzlar  va  har  xil  organik  moddalarning  eritmalari  yordamida  ajratib 
olinadilar.  Oqsillarni  eruvchanligi  eritma 
    iga  bog’liq.  Keyingi 
vaqtda ularni ajratish uchun bufer eritmalardan  ham foydalanilmoqda. 
Oqsillarni  ekstraktsiyalab  olgandan  so’ng  fraksiyalab  bir-biridan 
ajratiladi. Tuzlar yordamida cho’ktirish ularni fraksiyalashda eng oson 
usul hisoblanadi. Turli konsentratsiyali eritmalar hosil  qilib oqsillarni 
bir-biridan  ajratish  mumkin.  Ayrim  oqsillarni  cho’ktirishda  og’ir 
metallar  (
                      )    tuzidan    foydalaniladi.  Oqsillarni  
organik  erituvchilar  yordamida  fraksiyalash  usuli  ham  ularning 
eruvchanligiga 
asoslanadi. 
Hozir 
oqsillarni 
fraksiyalashda 
ultratsentrifugalash,  elektroforez  xromatografiya  va  immunobiologik 
fraksiyalash  usullari  keng  qo’llanilmoqda.  Yuqoridagi  usullar  bilan 
ajratib olingan oqsillar tarkibida doimo qo’shimcha moddalar bo’ladi. 
Ular  tarkibida  tuz  ionlar  ko’p  uchraydi.  Oqsillarni  ulardan  tozalash 
uchun  dializ,  elektrodializ,  kristallantirish,  qayta  kristallantirish  va 
gelfiltrlash kabi usullardan foydalaniladi.  
        Oqsillar  yuqori  molekulyar  polimer  molekulalar  bo’lib,  o’ziga 
xos  elementar  tarkibga  egadirlar.  Ularni  tarkibi  asosan  uglerod, 
kislorod  va  azotdan  iborat.  Shuningdek,  ko’pchilik  oqsillar  tarkibida 
oltingugurt 
uchraydi. 
Oqsillarni 
asosiy 
elementar 
tarkibi 
quyidagicha(%): 
 
 
  
Uglerod            50-55 
Kislorod          21-24 
Vodorod            6.5-7.3 
Azot                 15-18 
Oltingugurt       0-2.5 

---

 
34