Biologiyaliq membrana duzilisi, ókpede gãz almasiwi. As qazan ham isheklerde diffuziya

Kletka maydaninin` arnawli duzilisi

Elektron mikroskopik úyreniwler plazmatik membrananı hár túrlı kletkalarda emes, bálki bir kletkanıń ózinde de quramalı dúzılıwǵa iye ekenin kórsetip berdi. Kletka qobi-g'ining arnawlı strukturaları hár qıylı bolǵanı ushın kletkanıń qaysı bóleginde jaylasqanına qaray olar ush tiykarǵı túrge bólinedi. Bular kletkanıń ústki maydanında, qaptal maydanında hám bazal bóleginde jaylasqan arnawlı strukturalar bolıp tabıladı.

Kletka ústki maydanınıń arnawlı strukturaları. Kóplegen kletkalardıń ústki maydanında - apikal plazmatik membrananıń mayda o'simtalari bolǵan mikrovorsinkalar kórinedi. Kóbinese mikrovorsinkalar tártipsiz jaylasadı. Jińishke ishek jiyekli kletkasınıń apikal bólegindegi mikrovorsinkalar tártipli jaylasqan.

Ápiwayı mikroskopda mikrovorsinkalar jiyekler jaǵdayında kórinedi, hár bir kletkada mikrovorsinkalar shama menen 3000 bolıp, kletkanıń apikal bólegi maydanın oǵada úlkenlestiredi. Mikrovorsinkalar quramalı struktura esaplanıp, ol jaǵdayda joqarıda aytıp ótilgen úsh zonanı (glikokaliks, plazmatik membrana hám ishki zonanı ) parıq etiw múmkin.

Mikrovorsinkaning glikokaliks penenzonası názik ipsimon hám donador elementlerden shólkemlesken bolıp, ol glikoproteid hám glikolipidlardan ibarat. Glikokaliks penenenterotsit ónimi bolıp, ol sitoplazma qabıǵınıń strukturalıq bólegi bolıp tabıladı.

Plazmatik membrana quramında júdá kóp gidrolitik hám transport ferment sistemalar jaylasqan. Bul fermentler glikokaliks penenfermentleri menen bir qatarda elementlardıń kletka ishine ótiwinde úlken rol oynaydı.

Ishki zona (matriks penenyamasa membrana astı qabatı ) donachalar, orayda jaylasqan 20 -40 parellel mikrofibrillalardan hám amorf bólekten shólkemlesken. Mikrofibrillalarning bir uchi mikrovorsinkalar ushındaǵı tıǵız donachada tugab, ekinshi uchi terminal to'rni payda etedi. Izertlewshilerdiń pikrine qaraǵanda, matriks penenhám mikrofibrillalar birpara elementlardıń sıpalishida zárúrli orın tutadı.

Dem alıw (murın boslig'i, traxeya, bronx) hám basqa birpara aǵzalar kletkalarınıń apikal bóleginde Kiprikchalar jaylasqan bolıp, olar háreket qılıw qábiletine iye (kletka orayı maqalasına qarang)

Juwmaqlaw

Barlıq tiri janzat kletkalardan shólkemlesken bolıp, kletka hámme tiri organizmlerdiń tiykarǵı dúzılıw birligi esaplanadı. Kletkalardıń ónim bolıwı ósimlik hám haywan organizmleriniń ósiwi, rawajlanıwı, rawajlanıwlashishini támiyinleydi. Kletka kóp kletkalı organizmlerdiń funksional birligi esaplanadı. Pútkil organizmlerdiń kóp kletkalardan tashkil tabıwı onıń ulıwma elementlar almasınıwı júzesin asıradı. Kóp kletkalılarda hár túrlı qánigelesken kletkalar birlesip toqımalardı payda etedi. Toqımalar birlesip organlardı, organlar birlesip pútin organizmdi quraydı. Kletkalardıń dúzilisi, ximiyalıq quramı hám atqaratuǵın funksiyaların úyreniw tek biologic nizamlıqlardı tuwrı túsiniw ushınǵana emes, bálki medicinada, veterenariyada, awıl xojalıǵında da úlken áhmiyetke iye.

Paydalanilg`an a`debiyatlar :

1. 
   ALimov I., Sonin N., To’xtayev A., Zikiryayev A. Sitologiya ha`m genetika yiykarlari. Toshkent “ yangiyo’l poligraph service” -2014
   

1. 
   2.Abdulov I.A., Qqodirov N.Z. –Sitologiya. -Toshkent -2014
   
2. 
   3.Mavlonov O. -Biologiya – Toshkent “ Nihol “ nashriyoti -2008
   
3. 
   4.Eshnazarov K.Sitologiya. Toshkent 2001
   
4. 
   Boyqobilov T.B., Ikromov T.X. Sitologiya. Toshkent “O’qituvchi”. 1980
   
5. 
   6.Xoliqov P.X., Sharofiddinxo’jayev N.Sh., Olimxo’jayeva P.R. va b. Biologiya. Toshkent. “Ibn Sino”, 1996