Biologiya o`qitish metodikasi” kafedrasi botanika (o`simliklar sistematikasi) fanidan

Laboratoriya mashg`uloti №3


Mavzu: Atirguldoshchalar va Olxo`ridoshchalar kichik oilasi. Itburun va Оlchа o`simligining tuzilishini o`rganish;
Bo`lim: Magnоliyatоifalar – Magnoliophyta, Angyospermae;
Ajdod (sinf): Magnoliyasimonlar – Magnoliopsida;
Kichik ajdod (sinfi): Ra`nokabilar – Rosidae;
Tartib (qabila): Ra`nonamolar – Rosales;
Oila: Ra`nodоshlаr оilаsi – Rosaceae;
Kichik oila: Atirguldoshchalar – Rosoideae; Olxo`ridoshchalar – Prunoideae;
Turkum: Na`matak – Rosa; Olcha – Gerasus;
Tur: Itburun – Rosa canina; Оlchа – Gerasus vulgaris;


Maqsad:Atirguldoshchalar va Olxo`ridoshchalar оilаchalriga mansub bo`lgan o`simliklarning gul tuzilishini o`rganish.
Kerakli jihozlar: gеrbаriy, tirik yoki fiksаsiya qilingаn na`matak va olcha gullаri, qo`l lupаsi, lаbоrаtоriya аsbоblаri.
Nazariy tushuncha: Ra`nodoshchalar oilasiga Maymunjon (Rubus), Na`matak (Rosa), Pochaqirqar (Huithemia), Qulupnay (Fragaria) kabi turkumlar kiradi.
Na`matak (Rosa) turkumi. Bu turkum 1—3 m balandlikdagi tikanli butalardan tashkil topgan. Barglari toq, patsimon, murakkab, yonbargchali. Gullari aktinomorf, 2 jinsli, yirik, oq pushti, sariq rangli, gulqo`rg`oni murakkab. Gulkosacha va gultojibarglari 5 tadan, changchi va urug`chilari ko`p. Mevasi soxta meva.
Turkum 120 ga yaqin turni birlashtiradi. Shulardan O`zbekistonda 13 turi tabiiy holda o`sadi va bir nechta turlari manzarali o`simlik sifatida ekiladi. Na`mataklar ichida itburun na`matak nomli turi O`zbekistonda keng tarqalgan. Uning mevasi (gipantiya)dan dorivor xomashyo sifatida, urug`idan ostirilgan kochatlaridan atirgullarni payvand qilish uchun payvandtag sifatida foydalaniladi. Na`mataklar atirgullarning keiib chiqishidagi asosiy manba hisoblanadi.
O lxo`ridoshlar kenja oilasi vakillarining aksariyat qismi daraxt va buta shaklidagi o`simlik. Ularning bargi butun , yonbarglari to`kiladigan. Gul o`rni botiq bokal shaklida, tuguncha bilan tutashmagan. Urug`chisi bitta meva bargidan tashkil topgan, tugunchasi gul bo`laklarining o`rta qismida joylashgan. Mevasi danakli. Gul formulasi ♂♀ Ca ₅ Co ₅ A_∞ G₁ Olxo`ri ham muhim meva o`simliklardan hisoblanadi. Kenja sinfning O`zbekistonda keng tarqalgan turkumlari Olxo`ri (Prunus), Gilos (Gerasus), Bodom (Amygdalus), Shaftoli (Persica), O`rik (Armenica) hisoblanadi.