Biologiya hayot haqidagi fan

Yangi mavzuning bayoni: XV asr yarmiga kelib, Yevropa mamlakatlarida feodalizm o‘rniga 

burjuaziya hokimiyati o‘rnatildi. Natijada sanoat markazlari, yirik shaharlar bunyod etildi, fan, texnika birmuncha 

rivojlandi. Boshqa yerlardan Yevropaga ko‘pgina o‘simlik va hayvon turlari keltirildi. Bularning hammasi o‘simlik 

va hayvonlarni o‘rganishga katta qiziqish uyg‘otdi. Buning oqibatida kishilarning o‘simlik va hayvonlar 

to‘g‘risidagi bilimlari antik dunyoga nisbatan bir necha marta ortdi. Botanika, zoologiya fanlarini yanada 

rivojlantirish uchun, avvalo, ma’lum bo‘lgan o‘simlik va hayvon turlarini guruhlash ehtiyoji tug‘ildi. Bu masala 

bilan mashhur shved olimi Karl Linney 

---

www.sadikov.uz @sadikov_uz  

Mazkur dars ishlanmalar to’plamidan faqat namuna sifatida foydalansa bo’ladi!

 

 

(1707–1778) shug‘ullandi (85-rasm). U 10 mingdan ortiq hayvon turlarini tavsifl ab beradi. 

Turlarni avlodlarga, avlodlarni esa oilalarga, oilalarni turkumlarga, turkumlarni sinfl arga birlash tiradi. Sizlar 

botanika, zoologiya fanlarini o‘qiganin gizda suvo‘tlari, sporali o‘simliklar, ochiq va yopiq urug‘lilar, umurtqali va 

umurtqasiz hayvonlar ning bir qancha sistematik guruhlari bilan tanishgansiz. 

K. Linney zamonida esa biologiyaning juda ko‘p sohalari hali rivoj lanmagan edi. Shu sababli K. Linney 

o‘simlik va hayvonlarning ayrim belgi larigagina asoslangan holda sun’iy sistema tuzishga muvoff aq bo‘ldi. U 

barcha o‘simliklarni changdonlari soniga, changli iplarning uzun-qisqaligiga va birla shishiga qarab 24 sinfga, 

hayvonlarni tuzilishiga ko‘ra 6 sinfga bo‘ldi. Buning oqibatida kelib chiqishi, 

qon-qardoshligi yaqin bo‘lgan organizmlar boshqa-boshqa sinfl arga, aksincha, kelib chiqishi, qon-qardoshligi har 

xil organizmlar bir sinfga birlashtirildi. K.Linney o‘simlik va hayvon turlari o‘zgarmaydi, degan fi kr bildirgan. 

Uning tomonidan tuzilgan sistema sun’iy bo‘lsa-da, biroq mazkur faoliyat keyinchalik organik olamni atrofl icha 

o‘rganishga imkon berdi. K. Linney ishlaridan so‘ng botanika, zoologiya fanlari tez sur’atlar bilan rivojlandi. XIX 

asrning 40-yillariga kelib, hujayra nazariyasini nemis olimlari T. Shvann, M. Shleyden yaratdilar. Hujayra 

nazariyasining kashf qilinishi XIX asr dagi tabiatshunoslik fanining ulkan yutuqlaridan biri hisoblanadi. Hujayra 

nazariyasiga ko‘ra, barcha tirik mavjudotlar (o‘simliklar, hayvonlar, odam lar) tanasi hujayralardan tashkil topgan. 

Mazkur nazariya barcha organizm lar tuzilishi jihatidan o‘zaro o‘xshash, degan tushunchaga asos bo‘lib xizmat 

qildi. 

Mustaxkamlash:  

1. K. Linney ta’limotini gapirib bering. 

2. J. Kyuve ta’limotini tushuntirib bering. 

3. J. B. Lamark ta’limoti haqida nimalar bilasiz? 

4. Umurtqalilarning turli sinfl ariga mansub hayvonlar embrion rivojlanishining 

dastlabki bosqichlarida o‘zaro o‘xshashligini qanday izohlaysiz? 

5. J. Kyuvening paleontologiya sohasidagi ishlari haqida nimalar bilasiz?