Биология факультети биология йўналиши 2 курс сиртқи талабалари учун якуний назорат

ЁРУҒЛИКНИНГ ҚУТБЛАНИШИ — 
ёруғлик тўлқинлари электр Ё 
ва магнит Н майдони кучланганликлари векторларининг ёруғлик 
нурига тик текисликда тартибли жойлашуви. Ёруғликнинг 
қутбланиши атамасини фанга И. Ньютон киритган, унинг 
табиатини Ж. К. Максвелл ёруғликнинг электромагнит назариясида 
тушунтириб берган. Француз физиги Э. Малюс Исландия 
шпати парчаси opкали Париждаги Люксембург саройининг 
ботаётган қуёш нурларидан ялтираб турган ойналарини кузатиб, 
кристаллнинг маълум вазиятда фақат биттагина тасвир 
кўринишини ажабланиб пайқади. Шу ва б. тажрибалар асосида 
ҳамда И. Ньютоннинг ёруғликнинг корпускуляр назариясига 
таяниб, Э. Малюс Қуёш ёруғлигида тартибсиз йўналган корпускула 
(зарра) лар бирор сиртдан қайтгандан ёки анизотроп кристаллдан 
ўтгандан кейин маълум йўналишга эга бўлиб қолади, деб фараз 
қилди. Бундай «тартибланган» ёруғликни у қутбл анган ёруғлик деб 
атади. Ёруғлик манбаларидан чиққан ёруғлик тўлқинлари 
тартибсиз тарқалади, яъни тўлқинлар турли текисликларда 
тебранади. Бундай тўлқинли ёруғлик табиий ёруғлик деб аталади. 
Табиий ёруғликдан фарқли равишда Е ва Н векторларнинг 
ўзаро перпендикуляр ташкил этувчилари орасида доимий фазалар 
фарқи мавжуд бўлган ёруғлик қутбланган ёруғлик деб аталади. 
Ёруғлик манбаининг ҳамма элементар қисмларидан бир хил 
тўлқинли ёруғлик нурлари чиқса, бундай ёруғликка тўла 
қутбланган ёруғлик дейилади. Табиий ёруғлик таркибида чизикли, 
эллиптик ва доиравий қутбланган ёруғлик тўлқинлари бўлади. Ё 
нинг учи ёруглик нурига тик текисликда эллипс чизса, у ҳолда 
ёруғлик тўлқинлари эллиптик қутбланган ёруғлик, айлана чизса, 
доиравий қутбланган ёруғлик, Ё текисликда доимий йўналишини 
сақласа, бундай ҳолатда чизиқли қутбланган ёруғлик деб аталади. 
Вакуумда ёруғликнинг тарқалиши унинг қутбланганлигига боғлиқ 
бўлмайди. Агар ёруглик бирор муҳитда тарқалса, ёруғликнинг 

---

ютилиши, тарқалиш йўналиши ва тезлиги унинг қутбланганлигига 
боғлиқ бўлади. Табиий ёруғликдан қутбланган ёруғлик ҳосил 
қилиш учун қутблаш асбоби (поляризатор)дан фойдаланилади. 
Ёруғликнинг қутбланиши моддаларнинг анизотропик 
хусусиятларини ўрганишга ёрдам беради. Кристаллооптикада 
кристалларнинг тузилиши, минералогия ва петрографияда 
минераллар ва тоғ жинслари қутбланган ёруғлик ёрдамида 
ўрганилади. 

---

АСАЛОМУ АЛЕКУМ ДОМИЛА УЗУР ЯОШ БОЛАМ БУЛГАНИ 
САБАБЛИ КУЛ ЯОЗМА КИЛОЛМАДИМ УЗУР