Biologiya asoslari

“BIOLOGIYA ASOSLARI” FANINING SILLABUSI
(2018/2019 o‘quv yili)

Kafedra nomi:	Ekologiya va geografiya
O‘qituvchi haqida ma’lumot:	Jumanov Jo‘rabek.	[e-mail]
Semestr va o‘quv kursining avomiyligi	Semestr va jami soat
O‘quv soatlari xajmi:	jami:	204
	shuningdek:
	Ma’ruza mashg‘uloti	30
	Amaliy mashg‘ulot	38
	mustaqil ta’lim	136
Yo‘nalish nomi va shifri	Ekologiya	5630100
Kursning predmeti va mazmuni: Ushbu kursda “Biologiya asoslari (botanika va geobatanika)” fanining o‘ziga xos jihatlari: botanika, botanikaning maqsadi va vazifasi, fanning biologik fanlar bilan aloqadorligi, tirik organizmlarning ekologik muhitlarga moslanish hususiyatlariga, tirik organizmlarning kelib chiqish va rivojlanishi, botanic sistematik qarashlarga doir fikrlar bilan tanishishga, J.B.Lamark, K.Linney, Darvin, J.J.Byuffonlarning o‘simliklar haqidagi fikrlariga, tuban va yuksak o‘simliklarning alohida jihatlariga, o‘simliklar sistematikasiga doir asoslarga, yangi turlar paydo bo‘lishi va moslanishlari haqidagi muammolariga asosiy e’tibor qaratilgan.
Kursni o‘qitishning maqsadi va vazifalari: Fanning maqsadi: “Biologiya asoslari (botanika va geobatanika)” o‘simliklarinng anatomik va morfologik tuzilishi, tuban va yuksak o‘simlshklar sistematikasi, xayotiy shakllari, o‘simlik jamoalarining shakllanishi, fitotsenozdagn jarayonlar va boshqa biologik xususiyatlari muammoli masaladari to‘grisida yo‘nalish profiliga mos bilim, ko‘nikma va malakani shakllantirishdir. Botanika va geobotanika fanining vazifalari: talabalarga o‘simliklarning morfologik va anatomik tuzilishi, tuban va yuksak o‘simliklarni xilma-xilligi, ularning tuzilishi va rivojlanishning asosiy tomonlarini bilishi, o‘simliklarning qayta tiklanishi va hayotiy shakllari, ularning tabiatda tarqalishi va ko‘payishi, tashqi muxitga moslanish xususiyatlari, klassifikatsiyasi, o‘simliklarning asosiy bo‘limlari, o‘simlik jamoalari, o‘simliklardagi ontogenetik taktika va hayotiy strategiyalar, o‘simlik jamoalari klassifikatsiyasi tug‘risida tushinchalarni shakllantirish kiradi.

№	Mavzuning nomi	Mavzuning qiskacha mazmun-mohiyati.
1	O‘simliklar hujayrasi.	1.1. Botanika faniga kirish. Botanika–o‘simliklar tuzilishi va sistematikasini o‘rganadigan fandir. O‘simliklarning yer sharidagi ahamiyati. Botanikaning rivojlanish tarixi va bo‘limlari. Botanika fanida qo‘llaniladiga metodlar. Prokariot va eukariotlar organizmlar.
		1.2. O‘simliklar hujayrasining tuzilishi, hujayra sitoplazmasi. Organellalar va ularning bajaradigan vazifalari. Plastidalarning o‘simlik hayotidagi ahamiyati, tuzilishi, xillari va vazifalari. Hujayra shirasi.
		1.3. O‘simlik hujayrasi po‘sti tuzilishi. Uning umumiy tavsifi va kimyoviy tarkibi. Po‘stning ikkilamchi kimyoviy o‘zgarishi va fizik hususiyatlari, yog‘ochlanish, subirin-lanish, kutinlanish, shilimshiqlanish, minerallanish va bu jarayonlarning biologik ahamiyati. O‘simlik hujayrasi ko‘payishi. Mitoz, amitoz va meyoz bulinish. Mitotik sikl.
2.	O‘simlik to‘qimalari	2.1. To‘qimalar ta’rifi, ahamiyati va o‘simlik tanasida joylanishi. Hosil qiluvchi to‘qima-meristema: uchki, yon, bo‘g‘im oralig‘i meristemalari. Birlamchi va ikkilamchi meristema to‘qimalari (prokambiy, peritsikl, kambiy, fellogen). Qoplovchi to‘qima va uning xillari. Birlamchi qoplovchi to‘qima–epidermaning tuzilishi. Barg og‘izchala-ri, ularning tuzilishi va ishlash mexanizmi. Ikkilamchi qoplovchi to‘qima–periderma. Suberinning hosil bo‘lishi. Po‘stloq. 2.2. Mexanik to‘qima. Mexanik to‘qimalarning xillari va ularning funksiyalari. Kollenxima. Sklerenxima. Lub tolalari. YOg‘ochlik tolalari. Asosiy (assimilyasion, g‘am-lovchi) to‘qimalar. Assimilyasion to‘qima. Uning o‘simlik tanasida joylashuvi, tuzilishi va funksiyasi. Hujayra tuzilishining o‘ziga xos xususiyatlari. G‘amlovchi to‘qimalar. Ularning o‘simlik organlarida joylashuvi, hujayralarining tuzilishi, ahamiyati. 2.3. Ajratuvchi to‘qimalar va aerenxima. Ajratuvchi to‘qimalar. Ularning tuzilishi, joylashishi, biologik ahamiyati. Aerenxima–xavo o‘tkazuvchi to‘qimalar va ularning ahamiyati. O‘tkazuvchi to‘qimalar. Ularning umumiy tavsifi. O‘tkazuvchi to‘qima turlari va ularning funksiyasi. Ksilema va floemaning o‘ziga xos tomonlari, tarkibi, shakllanishi va funksiyasi. O‘tkazuv nay bog‘lamlarning hosil bo‘lishi.
3.	Vegetativ organlar	3.1. Ildiz. Ildizning birlamchi morfo-anatomik tuzilishi. Ildiz apeksi va qinchasining tuzilishi. Ildiz epidermasi va gipodermasi. Ildiz po‘stlog‘i va endodermaning tuzilishi. Ildizda peritsiklning va o‘tkazuvchi to‘qimarning markaziy o‘q atrofida joylashuvi. YOn va qo‘shimcha ildizlarning shakllanishi. Ildizning ikkilamchi yo‘g‘onlashuvi. Ildizlar metamorfozi. 3.2. Novda va kurtak. Novda apeksi. Novdaning boshlang‘ich strukturaviy tuzilishi. Kurtak xillari va ularning novdada joylashuv qonuniyatlari. SHoxlanish turlari, uning biologik va amaliy ahamiyati. Novdalar metamor-fozi. Er ostki novdalar: ildizpoya, stolonlar, tuganaklar, piyozbosh. 3.3. Poya. Poyaning umumiy tavsifi va ta’rifi. Poyaning asosiy funksiyasi. Poyaning morfologik va anatomik tuzilishi. Bir pallali o‘simlik poyasining tuzilishi. Ikki pallali o‘simlik poyalarining tuzilishi. Poyaning birlamchi va ikkilamchi anatomik tuzilishi. Yillik halqalar. 3.4. Barg. Bargning vazifasi, morfologiyasi va anatomik tuzilishi. Bargning nafas olishi. Fotosintez. Transpiratsiya. Oddiy va murakkab barglar. Geterofiliya. Bargning kelib chiqishi va evolyusiyasi. Bargning uchki, chekka, yuza qismi orqali o‘sishi. Barg metamorfozi.
4	Gul. To‘pgullar. Urug‘lanish. Urug‘ va meva.	4.1. Gul. Gul va gulning tuzilishi. Gulning umumiy va xar bir tarkibiy qismlarining funksiyalari. Gul qismlarining joylashuvi. Gul simmetriyasi tiplari. Gul formulasi va diagrammasi. Gulning rivojlanishi bo‘yicha ilmiy qarashlar. To‘pgullar morfologik belgilari, biologik ahamiyati. Gulning kelib chiqishi va evolyusiyasidagi yo‘nalishlar haqida ayrim gipotezalar. Bir uyli, ikki uyli va ko‘p uyli o‘simliklar. 4.2. CHanglanish va urug‘lanish. Gulli o‘simliklarda gullash va changlanish. Uning umumiy tavsifi, xillari. 4.3. Urug‘ va meva. Urug‘ning morfologik xillari . Bir urug‘pallali va ikki urug‘pallali o‘simliklar. Ularning murtak tuzilishidagi farqlari. Urug‘ning zahira moddalari. Tinim holatidagi urug‘. Urug‘ning unishi. Urug‘ sifati, sifatini baholash usullari va ularni undirish. Meva. Ho‘l va quruq mevalar. Bir urug‘li va ko‘p urug‘li mevalar. CHatnaydigan va chatnamaydigan mevalar. Apokarp mevalar. Sinkarp mevalar. Parakarp mevalar. Lizikarp mevalar. To‘pmevalar. Geterokarpiya va geterospermiya. Meva va urug‘larning tarqalishi. Urug‘ va mevalarning inson hayotida tutgan o‘rni.
5	Tuban o‘simliklar	5.1. Tuban o‘simliklar. Suvo‘tlar to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar. Suvo‘tlarning kelib chiqishi. Tallomining morfologik jihatidan xilma-xilligi. Hujayrasining tuzilishi, ko‘payishi. Asosiy bo‘limlari. 5.2. 3amburug‘lar bo‘limi. Talom tanasining tuzilishi. Asosiy sinflari, ko‘payishi va ahamiyati. 5.3. SHilimshiqlar va Lishayniklar bo‘limi. Ularning sinflari. Ko‘payishi va ahamiyati
6	Yuksak o‘simliklar. Yo‘sintoifa, plauntoifa, qirqbo‘gimtoifa, qirquloqtoiflilar.	6.1. YUksak o‘simliklarning umumiy tavsifi. Yo‘sinlarning qadimgi ajdodlari. Sinflarga bo‘linishi. Jigarsimonlar, antotserotsimonlar marshansiyakabilar, sfagnumsimonlar, ularning ko‘payishi, ahamiyati, kelib chikishi, tarqalishi va ekologiyasi. 6.2. Plauntoifalar (Lusorodiorhyta) va qirqbo‘g‘imtoifa bo‘limi. Umumiy tavsifi. Kelib chiqishi va rivojlangan davrlari. Hayotiy sikli. Bo‘limning ajdodlari (sinflari): plaunsimonlar va polushniksimonlar. Ularning umumiy tavsifi, tarqalishi va ekologiyasi. Qirqbo‘g‘imtoifalar (Equisetophyta) bo‘limi. Umumiy tavsifi. Ularning gieniyasimonlar, sfenofilsimonlar, qirqbo‘g‘imsimonlar kabi sinflari, vakillari, kelib chiqishi, ekologiyasi va ahamiyati. 6.3. Kirqquloqtoifa yoki paporotniktoifalar (Ro1urodiophyta) bo‘limi. Umumiy tavsifi. Tarqalashi va ekologiyasi. Sporofitining morfologik tavsifi Makro-fillilik, sporangiy va uiing rivojlanishi. Soruslari, sinangiylari Teng va har xil sporali o‘simliklar. Sinf va sinfchalarga bo‘linishi, ular vakillarining ko‘payish usullari, yer yuzida tarqalishi, o‘sishi va rivojlanishi, ekologiyasi hamda ahamiyati.
7	Ochiqurug‘li o‘simliklar.