Biologiya 5 new indd

edurtm_uz
3 3 - r a s m . Porfira. 
3 4 - r a s m . Laminariya.
42

---

i S L © e d u r t m _ u z
Ta'lim Markazi
• ulotriks
• xromatofor
• spirogira
• tallom
1. 0 ‘simliklar qaysi xususiyatiga ko‘ra tuban va yuksak o‘sim- 
liklarga bo'linadi?
2. Faqat suvo'tlarga xos belgilarni ayting.
3. Bir hujayrali suvo‘tlarga qaysi o‘simliklar kiradi?
4. Qaysi suvo‘tlarni iste’ mol qilsa bo‘ladi?
Sxemani to'ldiring.
1 0 - § Y u k s a k o ‘ s i m l i k l a r
Yuksak o ‘simliklarning tanasi ildiz, poya va bargdan iborat. 
Aksariyat yuksak o ‘simliklarda ildiz yaxshi rivojlangan b o ‘ ladi. Ay­
rim o ‘simliklarda ildiz bo‘ lmaydi. Masalan, suv qaroqchisi, y o ‘sin. 
Yuksak o ‘simliklar sporali va urug‘ li o ‘simliklarga ajratiladi. Spora 
o ‘simliklarning keng tarqalishi, noqulay sharoitda yashab qolishi- 
ni ta’ minlaydi. Sporali yuksak o ‘simliklarga yo‘sin, q irq b o ‘g ‘ im va 
qirqquloqlar kiradi.
Y o ‘ s in la r - asosan zax joylarda o ‘sadi. Erta bahorda y o ‘ l chet- 
larida, zax bosgan devorlarda yashil chim hosil b o ‘ ladi. Bu o ‘simlik 
funariya yo‘sini hisoblanadi. Ingichka poyasida barglari ketma-
43

---

Q e d u rtm _ u z
Respublika
Ta'lim Markazi
ket o ‘rnashgan b o ‘lib, ildizi b o ‘lmaydi. Tuproqqa rizoidlari bilan 
birikadi. Sporalari yordamida ko ‘payadi. Sporalari q o ‘n g ‘ir rangli 
ko‘sakchalarda yetiladi. Qulay sharoitga tushgan sporadan yashil 
nozik suvo‘tga o ‘xshash ipcha o ‘sib chiqadi (35-rasm).
Q ir q b o ‘ g ‘ im - poya va barglari ko‘ p b o ‘g ‘ imlarga b o ‘linganligi 
sababli shunday nomlangan (36-rasm). Ular y o ‘sinlardan farq qi­
lib, ildiz va ozuqa to ‘ playdigan ildizpoyaga ega. Dala q irq b o ‘g ‘ imi 
ikki xil poya hosil qiladi. Erta bahorda q o ‘ ng‘ ir rangdagi poya 
o ‘sib chiqadi. Uning uchki qismida spora beruvchi boshoq hosil 
b o ‘ ladi. Yozda yashil, nozik spora beruvchi poya rivojlanadi. Yoz- 
gi poya fotosintez qilib, ildizpoyada zaxira modda to ‘playdi. Dala 
qirq b o ‘g ‘ imining yashil poya va barglaridan tayyorlangan damlama 
tabobatda siydik haydovchi vosita sifatida q o ‘ llaniladi.
Q irq q u lo q - patsimon uzun poyada ko‘ plab barglari joylashgan, 
ildizpoyali ko‘ p yillik o ‘simlik (37-rasm). Yoz oylarida barg ostida 
q o ‘n g ‘ir b o ‘ rtma -
s o r u s
hosil qiladi. Sorusda sporalar yetiladi. 
Qadimda iqlim issiq va nam b o ‘ lgan sharoitda daraxtsimon qirq- 
quloqlar uchragan. Ularning uzunligi 2 0 -2 5 metrgacha yetgan. 
Iqlimning keskin o ‘zgarishi natijasida daraxtsimon qirqquloqlar no­
bud b o ‘ lib, keyinchalik to sh ko ‘mir qatlamlarini hosil qilgan. Hozir- 
da bu o ‘simliklar asosan ko ‘p yillik o ‘t ko‘ rinishida uchraydi. Xona 
o ‘simligi va manzarali o ‘simlik sifatida ekiladi. Ayrim qirqquloqlar- 
dan tabobatda gijjaga qarshi kurashishda foydalaniladi.
3 5 - r a s m . Funariya yo ‘sini.
3 6 - r a s m . Q irqbo‘gim.
44

---